Skocz do zawartości

Spica Virginis, czyli Kłos Panny


Gość Bellatrix

Rekomendowane odpowiedzi

Gość Bellatrix

Cześć :)

Podzielę się z Wami króciutkim referatem, który napisałam dla licealistów przychodzących do mnie na wspólne obserwacje. Chcieli coś skrajnie niebieskiego. W pierwszej chwili pomyślałam o Naosie, ale koledy chcieli, żeby gwiazdę dało się też zobaczyć na żywo. Więc wybrałam Spikę. Pod opracowaniem dołączam kilka obrazków. Na jednym ze zdjęć jest rozogniskowany obraz gwiazdy. Czyż nie cudny głęboki błękit?

Zachęcam do przeczytania oraz dzielenia się uwagami. Jeśli zauważycie błędy i nieścisłości, albo znacie interesujące fakty związane z Kłosem Panny, a których nie zawarłam w tekście- proszę, piszcie śmiało.

 

 

SPICA VIRGINIS, CZYLI KŁOS PANNY

 

Alpha Virginis, Spica Virginis, zwana też Kłosem Panny lub po prostu Spiką, to najjaśniejsza gwiazda z konstelacji Panny. Na nocnym niebie wyróżnia się jasnością bliską1 magnitudo oraz niezwykle wyrazistą, głęboką niebieską barwą (wskaźnik barwy B-V wynosi -0,25). Pod względem jasności Alpha Virginis znajduje się na szesnastym miejscu. Najlepszym czasem do obserwacji Spiki jest przełom wiosny i lata. Gwiazda wschodzi znad południowo-wschodniego horyzontu. Z racji szczególnego położenia- w pobliżu linii ekliptyki, Spika bywa zakrywana przez Księżyc i sporadycznie przez planety Układu Słonecznego.

Spika jest gwiazdą zmienną oraz podwójną spektroskopowo. Jest odległa od Ziemi aż o 250 lat świetlnych. Jej jasność ulega zmianom w zakresie 0,95-1,05 magnitudo w cyklu nieco ponad czterodniowym.

Spika jako gwiazda podwójna spektroskopowo składa się z dwóch składników, których nie sposób odróżnić przy pomocy teleskopu, a jedynie na podstawie analizy widma spektroskopowego.

Okres pełnego wspólnego obiegu składowej A i B wynosi 4 dni. Składnik A należy do typu widmowego B1 III-IV i znajduje się blisko wyczerpania zapasów wodoru, stanowiącego paliwo. Zaś Spika B reprezentuje typ B2V, a zatem jest stabilną gwiazdą ciągu głównego. Dodatkowo Spika A należy do gwiazd zmiennych typu Beta Cephei. Gwiazdy typu Beta Cephei (nazywane również gwiazdami typu Beta CMa) posiadają niewielkie amplitudy zmian blasku rzędu 0,1 magnitudo oraz krótkie okresy zmienności mieszczące się w przedziale 0,1- 0,6 dnia.

A więc Spika A, która należy właśnie do grupy gwiazd zmiennych typu Beta Cephei, podlega zmianom jasności w cyklu 0,17-dniowym. Ma bardzo wysoką prędkość obrotu, sięgającą na równiku 200 km/s. Składowa A jest masywną gwiazdą, blisko 11 razy masywniejszą od Słońca i istnieje przypuszczenie, że zakończy żywot jako supernowa typu II.

Spika B jest nieco lżejsza od składnika głównego. Jej masa jest równowartością siedmiu mas słonecznych. Jest również od niej chłodniejsza. Temperatura powierzchni Spiki A wynosi 22400K, z kolei Spiki B: 18500K.

Dwie składowe systemu znajdują się bardzo blisko siebie. Dystans między nimi to zaledwie 0,12 A.U. Jest to jednak wartość uśredniona, gdyż odległość między Spiką A i B podlega ciągłym zmianom. Obie gwiazdy obiegają się wzajemnie po niekołowych, eliptycznych orbitach- stąd owe zmiany dystansu. Eliptyczne orbity obu gwiazd mają wpływ nie tylko na zmienną odległość, ale także na podlegającą nieustannym zmianom jasność Spiki. Pełen okres wzajemnego obiegu Spiki A i B to 4 dni. Taką samą wartość ma okres zmian jasności. Jest to dowód na współzależność dystansu między Spiką A i B z jasnością gwiazdy (rozpatrywanej jako jednolita całość).

Oprócz zmian stopnia separacji, na jasność Spiki ma wpływ (choć niewielki) również zmienny charakter Spiki A. Masywniejszy komponent zalicza się do pulsacyjnych gwiazd zmiennych typu Beta Cephei. Ale owe zmiany są subtelne i wynoszą zaledwie 0,015 magnitudo. Powtarzają się w cyklu 17-dniowym.

Znaczna bliskość dwóch masywnych gwiazd sprzyja silnym oddziaływaniom grawitacyjnym, które powodują deformację składników. Na skutek tych oddziaływać Spika A i B mają kształty niekuliste, a lekko wydłużone, rozciągnięte. Niestety, jajowaty kształt składników Spiki nie jest możliwy do obserwacji przez teleskop. Gwiazdy A oraz B znajdują się zbyt blisko siebie, by je optycznie rozróżnić.

Spika A jest odpowiedzialna za około 80% światła emitowanego przez gwiazdę. Warto również dodać, że Spika, jako bardzo gorąca gwiazda stanowi bardzo silne źródło promieniowania ultrafioletowego, jak i również rentgenowskiego. Promienie X pochodzą z interakcji wiatrów słonecznych emitowanych przez bliskie sobie składowe.

Na przykładzie Spiki B można obserwować rzadko spotykany efekt Struve-Sahade'a. Intensywność linii widmowych podlega zmianom wraz z ruchem orbitalnym gwiazd. Gdy gwiazda oddala się od obserwator- linie stają się słabsze. Jednocześnie, na zasadzie efektu Dopplera, gdy jedna z gwiazd systemu binarnego zbliża się do obserwatora, linie absorpcyjne tej gwiazdy wykazują przesunięcie w kierunku niebieskiego krańca widma. Analogicznie: jeśli składnik oddala się od obserwatora, linie absorpcyjne gwiazdy przesuwają się w stronę czerwieni. Efekt Struve-Sahade'a ma miejsce wówczas, kiedy linie stają się skrajnie słabe przy przesunięciu w kierunku czerwieni oraz wybitnie mocne, gdy ma miejsce przesunięcie w stronę niebieskiego. Efekt ten jest wyjątkowo wyraźny dla słabszej składowej- Spiki B.

 

 

Źródło:

  1. Fred Schaaf „The Brightest Stars”, str. 208-215.

  2. N.R. Lomb Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, November 1978r.

  3. Piotr Flin „Główne typy gwiad zmiennych”, Urania 4/1972.

post-29939-0-68064500-1469702753.jpg

post-29939-0-69876900-1469702758_thumb.jpg

post-29939-0-23347400-1469702762.jpg

post-29939-0-65766200-1469702765.jpg

Edytowane przez Bellatrix
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

No właśnie, też się dziwiłem, że jasność zmienia się z racji (jak się można domyślać) wzajemnego zasłaniania, a byłby od siebie tak strasznie daleko.

Tymczasem są trzy razy bliżej od siebie niż Merkury od Słońca !

Ale to wręcz wspaniale, że ten drobiazg urozmaica wątek bo uzmysławia nam jak to się dzieje i jak blisko one są od siebie.

Pozdrawiam

Edytowane przez ekolog
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Ja mam taką uwagę techniczną (zresztą do wszystkich, którzy piszą dłuższe teksty): lepiej się czyta, jak akapity są oddzielone pustą linią. Wiem, że brak zawijania linii tutaj nie ułatwia tego zadania.

 

A ze Spiką mam anegdotkę ze mną w roli głównej: kiedyś, jeszcze w końcówce lat 90-tych ubiegłego wieku, gdy dopiero zaczynałem interesować się astronomią, przeczytałem chyba w "Wiedzy i Życiu", że Spika będzie zakrywana przez Księżyc prawie w pełni, jeśli dobrze pamiętam datę, to było 19 marca, lub kwietnia, gdzieś koło 1 w nocy (sprawdziłem w symulatorze, że była to noc 18/19 marca 1995 r., więc połowa dekady, a nie końcówka, Księżyc miał fazę 95%). I, jako że w telewizji kilka godzin po północy należy do poprzedniego dnia, ubzdurało mi się, że zakrycie będzie nocy następnej, niż było faktycznie, czyli że nie będzie w nocy z 18 na 19 marca, lecz z 19 na 20. W nocy zakrycia, gdzieś koło 22, byłem nawet z kolegą na podwórku, pokazywałem mu gwiazdozbiory i widziałem Spikę niedaleko na lewo od Księżyca, ale nie dało mi to do myślenia, bo miałem zakodowane, że do zakrycia jest jeszcze ponad 24 godziny. Wychodzę następnej nocy na zewnątrz, patrzę, a tu Księżyc minął już Spikę o dobrych kilka stopni! Ale się wtedy wkurzyłem! Od tamtej pory już nie popełniam takiej pomyłki.

  • Lubię 2
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Gość Bellatrix

Ja też nie przepadam za tą nazwą. Ma w sobie jakiś dziwny drażniący dysonans. Jeśli miałabym wybierać, to już wolę tę pisaną z "c" w środku, nawet w wymowie.

Za to urzekające wg mnie jest starodawne określenie, którego używa moj szef z PTMA: "Kłos Panny" lub po prostu "Kłos".

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Co do nazwy dziwi mnie określenie Spica Virginis. Nazwy własne gwiazd raczej nie łączymy z dopełniaczem gwiazdozbioru, może w przypadku Kłosa to nie brzmi bardzo źle, ale trudno mi sobie wyobrazić nazwę Algol Persei albo Albireo Cygni.

 

Edytowane przez jakub880
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Gość Bellatrix

Co do nazwy dziwi mnie określenie Spica Virginis. Nazwy własne gwiazd raczej nie łączymy z dopełniaczem gwiazdozbioru, może w przypadku Kłosa to nie brzmi bardzo źle, ale trudno mi sobie wyobrazić nazwę Algol Persei albo Albireo Cygni.

 

Jakubie, tutaj chodzi raczej o geneze nazwy Spica. Po łacinie "Spica" znaczy kłos. A, że ta gwiazda jest zlokalizowana w symbolicznym miejscu, gdzie znajduje się źdźbło trzymane przez Pannę, to w pełnej łacińskiej, choć oczywiscie zwyczajowej nazwie mówiło się "Spica Virginis" czyli "Kłos Panny". To jest dosłowne tłumaczenie zwrotu.

Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Dołącz do dyskusji

Możesz dodać zawartość już teraz a zarejestrować się później. Jeśli posiadasz już konto, zaloguj się aby dodać zawartość za jego pomocą.

Gość
Dodaj odpowiedź do tematu...

×   Wklejono zawartość z formatowaniem.   Usuń formatowanie

  Dozwolonych jest tylko 75 emoji.

×   Odnośnik został automatycznie osadzony.   Przywróć wyświetlanie jako odnośnik

×   Przywrócono poprzednią zawartość.   Wyczyść edytor

×   Nie możesz bezpośrednio wkleić grafiki. Dodaj lub załącz grafiki z adresu URL.

×
×
  • Dodaj nową pozycję...

Powiadomienie o plikach cookie

Umieściliśmy na Twoim urządzeniu pliki cookie, aby pomóc Ci usprawnić przeglądanie strony. Możesz dostosować ustawienia plików cookie, w przeciwnym wypadku zakładamy, że wyrażasz na to zgodę.