Jak dobrać okulary?

Paether · 10 Sierpnia 2016

Jak dobrać okulary Czyli krótki opis co jest czym i do czego, wśród okularów teleskopowych.

Co jest do czego w wielkim uproszczeniu. (okulary dostępne obecnie u polskich dystrybutorów)

Ramsden (SR) – Bardzo tani okular, często upychany w kicie do tanich teleskopów. Charakteryzuje się mikrym polem i słabym obrazem. Często wykonany w bardzo podły sposób. Najtańszy okular ma być najtańszy i nic więcej, wiec producenci dziergają je w plastiku i po najmniejszej linii oporu. Nigdy nie widziałem tego typu okularu z powłokami MC i w przyzwoitej metalowej obudowie. Wbicie go w tuleje typu „najtańszy plastik” bardzo często skutkuje tym, że okulary te są źle skolimowane co jeszcze bardziej pogarsza dawany przez nie obraz. Najczęściej występują w obudowie 0,965”. Ich ER oscyluje w okolicach ok 3mm , a najczęściej spotykane ogniskowe to 4-6mm. - UNIKAĆ
Huygens (H) - Bardzo tani okular, często upychany w kicie do tanich teleskopów. Charakteryzuje się mikrym polem i słabym obrazem. Często wykonany w bardzo podły sposób. Najtańszy okular ma być najtańszy i nic więcej, wiec producenci dziergają je w plastiku i po najmniejszej linii oporu. Nigdy nie widziałem tego typu okularu z powłokami MC i w przyzwoitej metalowej obudowie. Wbicie go w tuleje typu „najtańszy plastik” bardzo często skutkuje tym, że okulary te są źle skolimowane co jeszcze bardziej pogarsza dawany przez nie obraz. Najczęściej występują w obudowie 0,965”. Ich ER oscyluje w okolicach ok 5mm , a najczęściej spotykane ogniskowe to 10 i 20mm. - UNIKAĆ
Kellner (K) - Tani okular, często upychany w kicie do tanich teleskopów. Charakteryzuje się niewielkim polem i niekontrastowym obrazem. Często wykonany w bardzo podły sposób choć bywają z powłokami MC i w przyzwoitej metalowej obudowie. Najczęściej występują w obudowie 1.25” ale zetknąłem się z nimi w obudowach 0,965" i 2” . Ich ER oscyluje w okolicach ok 5mm , a najczęściej spotykane ogniskowe to 10 i 20mm. - ODRADZAM NIEMNIEJ W CHWILACH KOMPLETNEGO BRAKU GOTÓWKI MOŻNA WALCZYĆ NIM Z DS
RKE – Czyli taki przeprojektowany Kellner o odwrotnym biegu promienia. Charakteryzuje się przyzwoitym polem podchodzącym do 60* i lepszym kontrastem w stosunku do Kellnera. RKE z którymi się zetknąłem były bardzo przyzwoicie wykonane, powłoki MC, metalowe obudowy, muszle oczne, wyściełane pudełka itp. Za skokiem jakościowym wykonania natychmiast idzie skok cenowy. To już nie są najtańsze okulary ale nadal najtańsze w obudowie 2", Ich wartość to ok. 2 Plossli o porównywalnej ogniskowej. Zetknąłem się tylko z okularami w 2” obudowie o ogniskowych z zakresu 26 -40mm. Mają bardzo przyzwoite ER i jedną poważną wadę. Nie za bardzo nadają się do teleskopów o światłosile F/4 – F/6. Im mniej światłosilny teleskop tym lepiej zgra się z RKE. Okular potrafi dać w nich bardzo dobre obrazy, ale w światłosilnych teleskopach ujawni duże brzegowe zniekształcenia obrazu – EKONOMICZNY OKULAR DŁUGOOGNISKOWY DO DS DLA NIEŚWIATŁOSILNYCH TELESKOPÓW.
Plossl (PL) - Najbardziej rozpowszechniony tani okular o już przyzwoitej jakości, bardzo często dodawany w zestawie do wszelkiej maści teleskopów. Praktycznie każdy astroamator ma lub miał kiedyś jakiegoś Plossla. Ceny Plossli oscylują w okolicach 100-150pln Przeważnie w oprawach 1,25” choć te najdłuższe spotyka się w oprawach 2” Ich ER jest silnie powiązany z ich ogniskową i można w uproszczeniu założyć że wynosi 3/4 ogniskowej danego Plossla. Ich popularność pociąga za sobą duży rozrzut jakości wykonania od perfekcyjnej po tandetną. Przeważnie posiadają warstwy MC. Plossle o ogniskowych 6 i mniej oraz powyżej 32 mm to raczej słaby pomysł. Średnie ogniskowe to przeważnie całkiem przyzwoity obraz i znośny komfort obserwacji. Kontrast nie najwyższych lotów choć zdarzają się chlubne wyjątki . Charakteryzują się przyzwoitymi polami około 50*. - EKONOMICZNY OKULAR ŚREDNIOOGNISKOWY DO DS.
Ortoskop (O) Okular dedykowany do konkretnych obiektów, w tym wypadku do planet. Jakość wykonania na dobrym i bardzo dobrym poziomie. Najczęściej w oprawach 1,25” choć zdarzają się w oprawie 0,965”. Nie zetknąłem się z ortoskopami długoogniskowymi , przeważnie w okolicach 5-15mm. Nie zetknąłem się z ortoskopami bez warstw MC. Charakteryzują się niewielkim polem w okolicach 40*-45* i bardzo wysokim kontrastem obrazu. Mają dobre odwzorowanie bieli i jedną wadę, niewielkie ale perfekcyjnie skorygowane pole widzenia w centrum kadru (na obrzeżach nie jest już tak wesoło). Ich ER jest prawie równy ich ogniskowej co jest bardzo dobrym wynikiem w porównaniu z Kellnerami czy Plosslami. Koszt ortoskopa to ok. 3 Plossli. - EKONOMICZNY KRÓTKOOGNISKOWY OKULAR DO OBSERWACJI PLANET. WYSOKA JAKOŚĆ OBRAZU W CENTRUM POLA OKUPIONA JEST NIEWIELKIM POLEM WIDZENIA I SŁABYM KOMFORTEM OBSERWACJI.
Erfle (E) – Nieco droższy okular szerokokątny pochodzenia militarnego. Wysoka jakość wykonania, warstwy MC, przyzwoity ER na poziomie ok. 0,8 wartości ogniskowej danego okularu. Wartość to ok. 3 Plossli. Zetknąłem się tylko z długoogniskowymi przedstawicielami w oprawach 2”. Mają niezłe szerokie pole oscylujące w okolicach 65- 75* Mniejsze wady niż w Kellnerach, dobry kontrast. - KOMFORTOWY OKULAR DŁUGOOGNISKOWY DO DS. NIE POZBAWIONY WAD POLA ALE DOBRZE SPRAWDZA SIĘ DO PRZEGLĄDÓW NIEBA.
Lantanowy (La) – Pełna gama ogniskowych od 2.5mm do ponad 40mm. ER na stałym poziomie 20mm. Wysoka jakość wykonania, powłoki MC. W odmianach standardowych (N)LV (koszt ok. 4 plossli) i szerokokątnych LVW (7 Plossli). Charakteryzują się bardzo wysokim kontrastem, i są praktycznie pozbawione wad pola. Okulary standardowe maja pole w okolicach 45* szerokokątne w okolicach 65*. Mają bardzo wysoki poziom komfortu obserwacji ( i dobrze pracują z teleskopami o światłosiłach nie większych niż 1/4.) KOMFORTOWE OKULARY DO PLANET I DS. PORADZĄ SOBIE ZE WSZYSTKIMI OBIEKTAMI I W KAŻDYM SPRZĘCIE.

Więcej o konstrukcjach okularowych:
http://astropolis.pl/topic/50127-od-keplera-do-naglera-cz-1-i-2-z-3/

http://astropolis.pl/topic/53819-od-keplera-do-naglera-cz-3-z-3/

JAKIE OGNISKOWE

Mamy już jako takie rozeznanie jaki układ optyczny do czego służy. Teraz czas na dobranie odpowiedniego powiększenia dla naszego okularu. Powiększenie dawane przez teleskop, zależy od ogniskowej okularu, ale i od teleskopu, w którym okular się znajduje:

powiększenie = ogniskowa teleskopu / ogniskowa okularu [ile razy] = [mm] / [mm]

Bardzo upraszczając, zasady są takie:

do obserwacji dużych DS-ów i przeglądu nieba najlepiej sprawdza się stosowanie niewielkich powiększeń (30-60x) - małe powiększenia dają okulary długoogniskowe. Dzięki małym powiększeniom osiągasz większe pole.
do obserwacji małych DS-ów i niewielkich komet dobrze jest użyć powiększenia w okolicach 60-120x - takie powiększenia dają okulary średnioogniskowe. Dzięki takim powiększeniom osiągasz lepszy kontrast (ciemne tło, lepszy zasięg i rozdzielczość. Pamiętaj dobierając powiększenie (ogniskowa okularu) o zależnościach z ogniskową twojego teleskopu.
do obserwacji Planet najlepiej sprawdzają się duże powiększenia (120-240x) - a takie dają okulary krótkoogniskowe

Okular do Planet

Na pozór mogłoby się wydawać, że kupując najkrótszy okular, otrzymamy największe powiększenie i będziemy wtedy widzieli najwięcej detali obserwowanego obiektu. Niestety fizyki się nie przeskoczy. Rozdzielczość teleskopu jest stała, więc jest takie powiększenie, powyżej którego rozdzielczość obrazu w okularze zaczyna spadać poniżej rozdzielczości oka. W okularze widzimy obraz nieostry.

Wyznaczenie górnej granicy takiego powiększenia zależy od:

systemu optycznego teleskopu (refraktory mają najlepiej),
jakości optyki teleskopu
warunków atmosferycznych (m.in. seeingu).

Okular długoogniskowy

Do DS i przeglądów nieba (o a'propos: DS - Deep Space - czyli wszystkie obiekty poza naszym Układem Słonecznym) dobrze jest dobrać taki okular który da przede wszystkim jak najszersze pole, teoretycznie najłatwiej byłoby, zastosować jak najdłuższy, lecz podobnie jak w przypadku okularów krótkoogniskowych, tu też mamy ograniczenia, podstawowym jest tzw. średnica plamki wyjściowej...

Z barlowem czy bez?

Barlow jest soczewką lub zespołem soczewek rozpraszających, które powodują zwiększenie ogniskowej teleskopu tyle razy, jaki jest mnożnik Barlowa, ale jednocześnie spada nam tyle samo światłosiła teleskopu, czyli np. w Newtonie 200/1200, który ma światłosiłe F/6, robi nam się teleskop 200/2400, który ma światłosiłę F/12, po zastosowaniu Barlowa 2x .

Błędy doboru

Sporo osób przechodzi tą samą, klasyczną drogę odkrywania prawdy o doborze okularów. Jest to dosyć kosztowna zabawa, więc postaram się "przybić" tu pewien "drogowskaz na rozstajach okularowych" ku pamięci. Startując z kitowym zestawem przeważnie mamy jakiegoś Plossla 10 i 20mm lub dwa Kellnery 10 i 20mm. Czasami mamy też katastrofę czyli zestaw okularów H/SR

Co najczęściej robi początkujący?

Oszczędza. Zaczyna się spirala kupowania kolejnych Plossli lub zamieniania Plosslami okularów posiadanych. Do naszej 10 i 20 dokupujemy 6tki, 9tki, 12tki, 15tki, 25tki, 30tki, 40tki...

I tu czai się pierwszy błąd.

NIE POTRZEBUJESZ TYLU OKULARÓW.

Z czasem przekonasz się, że 3-4 okulary i dobry barlow wystarczą do osiągnięcia komfortu i optymalności jakościowej obserwacji.

Mając już szufladę Plossli, świeżynka zaczyna rozglądać się za "czymś do planet" i "czymś szerokokątnym". Kończy się to przeważnie zakupem jakiegoś bardzo krótkiego Plossla lub ortoskopa i jakiegoś taniego okularu długoogniskowego.

I tu mamy drugi błąd.

NIE ZAWSZE I NIE KAŻDY OKULAR DŁUGOOGNISKOWY i ULTRA KRÓTKOOGNISKOWY MA SENS.

Większość okularów krótkoogniskowych charakteryzuje się bardzo złym komfortem obserwacji, te tańsze również nie najlepsza jakością obrazu. Tanie okulary szerokokątne to przeważnie duże wady pola, tym większe im bardziej światłosilny teleskop. Za długie ogniskowe mogą zaoowocować brakiem czarnego tła i bezsensownie dużą źrenicą wyjściową.

Na koniec (choć nie zawsze na koniec) świeżynka kupuje sobie barlowa. W przekonaniu słuszności wyboru kupuje soczewkę w standardzie 2" ale, że to droga zabawa, kupuje najtańszego 2" barlowa w okolicy.

I tu popełnia błąd trzeci.

MIĘDZY "JAKOŚ" A "JAKOŚĆ" JEST DUUUUŻA RÓŻNICA, "JAKIŚ" BARLOW TO PORAŻKA NA WŁASNE ŻYCZENIE.

Jak podejść do doboru okularów?

No to krótko co i jak.

Zastanów się do czego, jakiego okularu będziesz używał. Zapoznaj się z parametrami twojego teleskopu. Te dwie informacje, pozwolą ci ze zrozumieniem przeczytać to co powyżej tego artykułu i świadomie określić rodzaj i ogniskową okularu który jest ci potrzebny.

Zależności sprzętowe

Powiększenie - Co z tego wynika? Jeżeli kupisz okular za krótki, dostaniesz tak silnie zdegradowany obraz, że nie będzie to miało sensu. Opisy doskonałych obrazów na forum, przy powiększeniach 300-400x to spektakularne przypadki doskonałych warunków równie rzadkich jak inteligentne życie w parlamencie. Jeżeli nie spisz na kasie nie inwestuj w okular zahaczający o maksymalne osiągalne wartości dla twojego teleskopu.

Źrenica wyjściowa - Co z tego wynika? Gdy przekroczysz maksymalną źrenicę wyjściową, czyli większą od źrenicy twojego oka, to nie całe światło z teleskopu dotrze do oka i cześć światła zostanie stracona, czyli to tak jakby teleskop był przysłonięty na średnicy . Gdy źrenica wyjściowa będzie za mała, będziesz miał problemy ze skupieniem wzroku na mikrym polu (gdy jesteś dzieckiem będziesz miał ten problem tak duży, ze pewnie w ogóle nic nie zobaczysz).

ER - Tu głównie rozbija się wszystko o komfort obserwacji. Aby obserwować komfortowo potrzebujesz minimum 10mm ER, a tak naprawdę problemy znikają dopiero przy 20mm. Jeżeli nosisz okulary i chcesz w nich obserwować, to 20mm ER okazuje się dopiero wartością wystarczającą.

Zależności ukryte

Teleskopy o dużej światłosile wymagają okularów wysokiej jakości, Teleskopy o niewielkiej światłosile dobrze pracują również z tymi tańszymi okularami.

Są okulary które mają w swojej konstrukcji dedykowany układ barlowa, takie okulary często słabiej pracują z kolejną, niezależna soczewką barlowa.

ER - czyli bardzo silne zaklęcie barierowe kręgu powietrza

ER (niesłusznie nazywany czasem LERem /Long Eye Relief/) to po prostu wartość opisująca jak daleko będziesz miał oko od okularu gdy zobaczysz obraz. Gdy jest mały, masz problem gdy jesteś okularnikiem, gdy obserwujesz w zimę (niezależnie czy jesteś okularnikiem) oraz gdy obserwujesz bardzo długo.

Jakość (jasność) tła - czyli czy w twoim teleskopie z konkretnym okularem i w konkretnych warunkach nie będziesz miał siwo-szarego zamiast czarnego tła. Okulary długoogniskowe dające niewielkie powiększenia, poza ryzykiem za dużej źrenicy wyjściowej mogą zaowocować jasnym tłem w warunkach podmiejskich. Z szarym tłem przeoczysz wiele obiektów a nawet jak będą widoczne ich kontrast pozostawi wiele do życzenia. Gdy oscylujesz w pobliżu minimalnego sensownego powiększenia i maksymalnej źrenicy wyjściowej, zastanów się czy zmniejszenie ogniskowej o te kilkanaście / kilkadziesiąt procent nie było by sensowne. Wzrośnie powiększenie i zmniejszy się pole widzenia ale tło pozwoli prowadzić obserwacje.

Co ci potrzebne?

Zestaw okularów powinien pokrywać pewne specyficzne zakresy powiększeń. Typ okularów powinien być zgodny z obiektami, jakie będziesz przez nie obserwował. Nie każdy okular nadaje się do każdego teleskopu.

Czego unikać?

Tanich długoogniskowych okularów szerokokątnych. Szczególnie w światłosilnych maszynach F4 - F6. Takie okulary jak RKE, Erfle, SWANy, czy SV natychmiast odkryją swoje większe lub mniejsze, ale zawsze duże lub bardzo duże, wady w światłosilnych teleskopach. Choć będą sprawować się całkiem nieźle w ciemniejszych systemach.
Ultra-długich Plossli, Kellnerów i innych tego typu okularów, W większości teleskopów ich źrenica wyjściowa będzie drastycznie za duża, a generowane tło w wiekszości miejscówek obserwacyjnych niemiłosiernie jasne.
Ultra krótkich Ploosli, Kellnerów. Nawet gdy nie przesadzimy z powiększeniem ER tych okularów, często wyklucza komfortowe obserwacje, a czasem wręcz je uniemożliwia (zima, okularnicy)
Dużych i bardzo dużych powiększeń w teleskopach z montażem Dobsona.
Okularów w standardzie 0,965" i takich wynalazków jak układy optyczne H (Huygens) czy SR (Ramsden)

Przyda się aktualna lista przykładowych wyborów dla danego budżetu i ogniskowej/światłosiły