Skocz do zawartości

Obiekt tygodnia 15.12. 2016 - Ukryta galaktyka


Paether

Rekomendowane odpowiedzi

Autorem niniejszego odcinka Obiektu Tygodnia jest Lukost z sąsiedniego forum. Miłej lektury!

 

Siedzę w pracy. Przede mną papiery - stosy, zwały, całe piramidy dokumentów… Za oknem tradycyjnie - szaro, buro i ponuro, do końca dnia pracy – daleko… Zrezygnowany, podnoszę wzrok w kierunku wiszącego naprzeciw biurka kalendarza, którego „grudniową” stronę zdobi przecudnej urody zdjęcie autorstwa Marcina Paciorka… Oh, yeah! - mam już pomysł na nowy odcinek Obiektu Tygodnia! Przeca IC-ek numer 342 to nietuzinkowy obiekt, wart zainteresowania zarówno ze strony posiadaczy lornetek, jak i wszelkiej maści teleskopów.

 

kalendarz.jpg

źródło: zasoby własne autora :)

 

Galaktyka została odkryta stosunkowo późno, bo w 1890 roku (przy czym obserwacja została opublikowana dopiero w 1892 r.) i w rezultacie nie dostąpiła zaszczytu znalezienia się w katalogu NGC, a jedynie w indeksie. Wyłuskał ją brytyjski astronom William Frederick Denning, używając dziesięciocalowego niutka. Chociaż Denning był znany przede wszystkim jako łowca komet, to odkrył aż 17 obiektów, które weszły do katalogu IC. Jakoś tak się złożyło, że nigdy wcześniej o nim nie słyszałem…

 

Po opis starhoppingu w kierunku naszego celu odsyłam do jednego z ostatnich odcinków OT.

 

IC 342 znajduje się w odległości szacowanej na ok. 7-11 milionów lat świetlnych (ech, te rozbieżności w źródłach, ale astronomowie usprawiedliwiają się „ukryciem” galaktyki za pyłową zasłoną – o czym zresztą będzie mowa dalej). Lokalizacja obiektu zaledwie 10.5 stopnia od płaszczyzny dysku Drogi Mlecznej skutkuje bowiem tym, że jest on przesłaniany przez gwiazdy, gaz i pyły przynależne naszej Galaktyce. Długi czas sądzono, że IC-etka jest członkiem Grupy Lokalnej (zwolennikiem tejże tezy był sam Edwin Hubble), jednak faktycznie należy ona do grupy galaktyk Maffei, będąc jedną z dwóch najjaśniejszych galaktyk wchodzących w jej skład (druga to Maffei I). Warto zauważyć, że grupa IC342/Maffei 1 jest najbliższą grupą galaktyk względem Grupy Lokalnej i prawdopodobnie wywarła ona wpływ na jej ewolucję, poprzez oddziaływanie grawitacyjne. Co więcej, obie grupy – wraz z Grupą w Rzeźbiarzu – mogły w przeszłości stanowić jedną całość. Cześć składników Grupy Maffei pozostała nieodkryta aż do lat dziewięćdziesiątych XX wieku. W miarę przyzwoicie widoczne jest tylko to, co mieści się – z perspektywy ziemskiego obserwatora - na lewo od wstęgi Drogi Mlecznej, czyli np. NGC 1560.

 

 

pic1.gif

 

 

Paradoksalnie, IC 342 – choć jest galaktyką spiralną - może budzić „wizualne” skojarzenia z przechodzącą blisko ziemi kometą: taką bez warkocza, o niskiej jasności powierzchniowej, sporą i mocno rozmytą. Czyli, jak to w bywa w przypadku podobnych obiektów, nie przeginamy z powiększeniem, bo efekt będzie odwrotny do zamierzonego. Niech nie zwiedzie nas jej całkowita jasność (że niby 8,4mag). Przy rozmiarach prawie 20’x20’ (różne źródła podają nieco odmienne wartości) to blady, ulotny duch. Niemniej, wartość ta wskazuje, że mamy do czynienia z jedną z największych – jeśli chodzi o rozmiary kątowe – galaktyk na ziemskim niebie; to przeca 2/3 rozmiaru tarczy Księżyca w pełni. Gdyby nie owo nieszczęsne położenie, IC 342 byłaby obiektem spektakularnym – niewykluczone, że nawet widocznym gołym okiem.

Mimo wszystko, da się ją całkiem łatwo zidentyfikować już w lornetce 10x50, a nawet mniejszej (Stephen O'Meara raportuje, że widział galaktykę przez lornetkę 10x42) – choć przyznam, że jeszcze całkiem niedawno sam miałem co do tego spore wątpliwości. Wzrost apertury pomaga w zaskakująco znikomym stopniu; nawet w dwunastu calach w okularze widzimy tylko mgiełkę, z dość wyraźnie zaznaczonym, przypominającym rozmytą gwiazdkę jądrem i stosunkowo słabymi gwiazdkami (w tym kilkoma ułożonymi w wyraźny rządek) przebłyskującymi na jej tle.

szkic.jpg

źródło szkicu: https://rogerivester.files.wordpress.com/2010/11/hpqscan0001.jpg

 

Spędziłem sporo czasu usiłując wypatrzyć zarys spiralnej struktury obiektu. Nie jestem stuprocentowo przekonany, ale podczas dobrych, przejrzystych nocy prawie na pewno udaje mi się wyłuskać w niej jakieś niejednorodności (pociemnienia). Są one jednak na tyle subtelne, że cały czas mam wątpliwości, czy aby oko nie płata mi figla - tym bardziej, że stosuję wówczas technikę zerkania.* Osoby obserwujące ją po raz pierwszy mają zwykle pewne problemy z detekcją tego, co widać w okularze i trza dłuższej chwili, a czasem małej podpowiedzi, by móc otrąbić sukces.

Dane uzyskane z dwóch dużych radioteleskopów (Effelsberg w Niemczech i VLA w Stanach Zjednoczonych) pozwoliły astronomom z Instytutu Maxa Plancka (MPIfR) odkryć pole magnetyczne ułożone wzdłuż optycznych ramion spiralnych. O doniosłości tych badań dla pogłębiania wiedzy o powstawania i ewolucji galaktyk spiralnych można poczytać tutaj: https://www.mpg.de/9283089/magnetic-field-galaxy-IC342.

Co tam jeszcze? O, tak widzi ją Kosmiczny Teleskop Spitzera:

 

spitzer.jpg

źródło: http://www.spitzer.caltech.edu/images/3670-sig11-010-A-Twisted-Dust-Web-in-the-Galaxy-IC-342

 

IC 342 ma niską jasność powierzchniową w porównaniu z innymi "spiralkami", co wskazuje na mniejszą gęstość gwiazd (widzianych tu w kolorze niebieskim); z kolei struktury pyłowe ujawniają się o wiele bardziej obrazowo. Ścisłe centrum świeci szczególnie jasno w podczerwieni, podkreślając ogromny wysyp nowych gwiazd w tym maleńkim regionie.
W paśmie widzialnym galaktyka ma kolor, hmm, lekko pomarańczowy, bo pyły skutecznie blokują barwę niebieską. Na zdjęciach IC 342 widać sporo obszarów HII umiejscowionych wzdłuż ramion (co wskazuje na ciągłą aktywność gwiazdotwórczą), jednak wizualnie raczej nie da się ich dostrzec.
Położenie "frontem" ku nam sprawia, że IC 342 jest obiektem zainteresowania naukowców zajmujących się procesami formowania gwiazd oraz astrochemią. Próbowałem przebrnąć przez to i owo, ale temat delikatnie mnie przerósł… ;)

A, zapomniałbym - Sir Patrick Moore umieścił nasza bohaterkę na pozycji 5 w katalogu Caldwell.

Masz dostęp do przyzwoitego nieba? Żyrafa wisi w zenicie? Znudziły Ci się „oklepane” obiekty? A może masz ochotę na małe wyzwanie? Jeśli choć jedna odpowiedź brzmi „tak” – koniecznie spróbuj i daj znać, jak poszło!

 

 

* - gdy mi się znudzi, przeskakuję do M33, a tam już nie ma mowy o przypuszczeniach - ramiona mamy podane na przysłowiowej tacy.

  • Lubię 3
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Dołącz do dyskusji

Możesz dodać zawartość już teraz a zarejestrować się później. Jeśli posiadasz już konto, zaloguj się aby dodać zawartość za jego pomocą.

Gość
Dodaj odpowiedź do tematu...

×   Wklejono zawartość z formatowaniem.   Usuń formatowanie

  Dozwolonych jest tylko 75 emoji.

×   Odnośnik został automatycznie osadzony.   Przywróć wyświetlanie jako odnośnik

×   Przywrócono poprzednią zawartość.   Wyczyść edytor

×   Nie możesz bezpośrednio wkleić grafiki. Dodaj lub załącz grafiki z adresu URL.

×
×
  • Dodaj nową pozycję...

Powiadomienie o plikach cookie

Umieściliśmy na Twoim urządzeniu pliki cookie, aby pomóc Ci usprawnić przeglądanie strony. Możesz dostosować ustawienia plików cookie, w przeciwnym wypadku zakładamy, że wyrażasz na to zgodę.