Obiekt tygodnia 17.10.2014 "E" Barnarda (B142-3)

panasmaras · 17 Października 2014

Ciemne mgławice są dla mnie jednymi z najbardziej fascynujących obiektów, jakie możemy obserwować na nocnym niebie. Jest coś niezwykłego w uświadomieniu sobie i zobaczeniu na własne oczy, jaki ogrom materii wciąż czeka na swoje przepoczwarzenie w latarnie jądrowe, ile pyłowych chmur jest przewiewanych przez galaktyczne ramiona, ile gwiezdnych żłóbków czeka na swoje odsłonięcie. Choć ciemne mgławice są zwykle bardzo wymagającymi obiektami, jest wśród nich kilka, które są zarówno stosunkowo łatwe do namierzenia, jak i do zaobserwowania. W kategorii celów lekkich, łatwych i przyjemnych, z pewnością w pierwszym rzędzie należałoby postawić parę skatalogowaną jako Barnard 142-143.

Barnard 142 (LDN 688), Barnard 143 (LDN 694)
Konstelacja: Orzeł
RA 19h 40m 42s DEC +10° 57′
Średnica: 30'
Nieprzezroczystość: 5 (B142), 6 (B143)*
*parametr w skali 1-6 nadawany ciemnym mgławicom, gdzie 1 oznacza lekko nieprzezroczysty obiekt, a 6 - zupełnie nieprzezroczysty.

źródło: http://mkonrad.privat.t-online.de/b142_143.jpg

Czym jest nasz obiekt? Choć wizualnie wygląda jak dryfujący “odprysk” Wielkiej Szczeliny, w rzeczywistości jest obłokiem molekularnym leżącym sześć razy dalej. Podobnie jednak jak Wielka Szczelina, jego położenie z grubsza wyznacza wewnętrzną krawędź Ramienia Oriona. Dystans do B142-143 jest szacowany na dwa tysiące lat świetlnych, co przy rozmiarach kątowych obiektu (30’) pozwala estymować jego rzeczywisty rozmiar na około 17,5 roku świetlnego.
Na zdjęciach widać, że oba obiekty wyraźnie układają się w literę “E”. Słusznie zauważa Jan Desselberger w swoim artykule “Ciemność widzę” (Astronomia 09/2014), że lepszy zbieg okoliczności nie mógł się trafić - jakby sama Droga Mleczna chciała uhonorować Edwarda Emersona Barnarda za jego wkład w poznanie materii międzygwiazdowej.

Niezbędnym warunkiem skutecznej obserwacji jest znalezienie się w miejscu, gdzie Droga Mleczna jest naprawdę wyraźna. Samo namierzenie mgławicy jest proste - sądzę, że nawet dla mniej doświadczonego obserwatora.
Jeśli kojarzysz alfę Orła, gwiazdę Altair, to praktycznie jesteś już w domu. Od Altaira przeskocz dwa stopnie na północny zachód (przy górującym Orle - w prawo do góry) do lśniącej pomarańczowym blaskiem jasnej gwiazdy Tarazed, gammy Orła. Z tego miejsca został już naprawdę niewielki kroczek - przesuń pole widzenia odrobinkę w prawo, tylko tyle, żeby jasny Tarazed zniknął z pola widzenia. Daj sobie chwilę na lepszą adaptację, a ciemne kontury obu Barnardów zaczną majaczyć przed twoimi oczami. W zależności od jakości nieba, być może zauważysz tylko fragment tego kompleksu mgławic. Do wychwycenia całego “E” potrzebne jest naprawdę dobre niebo.

Najłatwiejszym chyba do zaobserwawania fragmentem jest południowa część B142, czyli okolice środkowej poprzeczki “E”. Jeśli jednak poświęcisz temu obiektowi dłuższą chwilę, nie powinieneś mieć problemu zarówno z zaobserwowaniem najwyraźniejszych fragmentów obu obiektów, jak i wyraźnym ich oddzieleniem. Północny fragment litery, czyli B142 układa się w półkole, w coś na kształt nieco poszerzonej litery “c”. B143 tworzy natomiast dolną poprzeczkę “E”. Warto wpatrzeć się w ten rejon trochę dłużej, dobra adaptacja pokaże nam kilka dodatkowych szczegółów. Na południe i wschód (w lewo i w dół) od B142-3 widać, że mgławice ciągną się dalej, choć ich wschodnie fragmenty charakteryzuje znacznie mniejsza gęstość (czyli blokują mniej światła obiektów leżących za nimi). Czasem udawało mi się dostrzec tam coś na kształt strzępków chmury. Daj więc sobie parę dobrych minut na wpatrywanie się w ten rejon, a z pewnością zauważysz, że południowo-wschodnia granica kompleksu jest bardziej rozmyta niż dość dobrze odcinające się kontury ciemnych obłoków na zachodzie “wielkiego E”.

Widok przez lornetkę 15x70 - szkic Rony'ego de Laeta.

źródło: http://rodelaet.xtreemhost.com/Sketch_B142_B143_bino.html

Z racji sporych rozmiarów kątowych, najlepszymi instrumentami do obserwacji B142-143 będa lornetki i teleskopy o dużym polu widzenia. Warto zapewnić sobie zapas pola - pamiętajmy, że jeśli chcemy, by ciemna mgławica “wyszła z tła”, musi za nią coś świecić.
B142-3 najbardziej lubię oglądać w powiększeniach 10-20x, takie też uważam za optymalne. Warto zapewnić sobie źrenicę wyjściową w okolicach 5 mm lub więcej, dzięki czemu zanadto nie zgasimy subtelnego pojaśnienia nie rozdzielonych gwiazd tła (ta partia Drogi Mlecznej bywa czasem zwana Obłokiem Gwiezdnym Gammy Orła).
Posiadaczom średniej wielkości newtonów polecam przede wszystkim użycie okularów długoogniskowych, które oprócz dużej źrenicy dadzą około 2° pola. Oczywiście zachęcam też do skierowania na obiekt większych teleskopów - chętnie usłyszę o detalach czy włóknach mgławicy, jesli uda się takie wypatrzeć - choć moim zdaniem trudno o piękniejszy widok niż ten z lornet o powiększeniach 10-15x, w jednym kadrze z Obłokiem Gwiezdnym Gammy Orła i mocno odcinającą się krawędzią Wielkiej Szczeliny.

"E" Barnarda w szerokim polu.

źródło: http://astropolis.pl/topic/45658-konstelacja-orla/

W okolicy znajdują się też inne ciemne mgławice skatalogowane przez E.E. Barnarda, z którymi również polecam się zmierzyć. Jedną z nich jest spora B339, dość trudna ze względu na blask Altaira oraz niezbyt wyraźne krawędzie. Innym celem, nieco tylko trudniejszym od B142-3 jest kompaktowa, ale stosunkowo wyraźna trójca B334-336-337. Zapewniam, że pod dobrym niebem warto zadać sobie tę odrobinę dodatkowego trudu na odszukanie tych obiektów.

Choć za nami już prawie miesiąc jesieni, Orzeł wieczorami wciąż jest wysoko - tak więc żeby zapolować na B142-3 nie musisz nawet zarywać nocy!

SPRÓBUJ I DAJ ZNAĆ, JAK POSZŁO!

Edytowane 17 Października 2014 przez panasmaras

MaPa · 17 Października 2014

Bardzo zachęcający opis. Gdyby nie to że już upolowałem miesiąc temu "lidletką" (10x50) to teraz chęć zobaczenia urosła by niewspólmiernie.

Z chęcią sprawdzę się tutaj jeszcze raz !

panasmaras · 17 Października 2014

Dzięki

Nie przypominam sobie sesji, kiedy przy górującym Orle nie zatrzymałbym się chwilę przy tym obiekcie

W każdym razie warto wracać do tego kłaka, szczególnie jeśli się trafią nadzwyczajne warunki. Mgławica nabiera wtedy "mięsistości" - przestaje być "dziurą w niebie", a zaczyna być trójwymiarowym obiektem, którego masę niemal możesz poczuć.

Poza tym, warto też wyłapać tego sąsiedniego skrętka (B334-336-337). Chociaż jest dużo mniejszy, leży na jaśniejszym tle, przez co wcale nie jest taki trudny do wyłapania. No i nie ma w polu widzenia żadnej latarni, która mogłaby utrudniać pełniejszą adaptację oka.

Edytowane 17 Października 2014 przez panasmaras