Obiekt tygodnia 29.10.2014 NGC 253 (Galaktyka Rzeźbiarza, Srebrna Moneta, Caldwell 65)

panasmaras · 29 Października 2014

Autorem kolejnego wpisu z cyklu Obiekt Tygodnia jest Janko. Zapraszam do ciekawej lektury tego wpisu:

Wyobraź sobie, że pomimo jesieni niebo wypogodziło się i masz przed sobą wieczór obserwacji. W dodatku dostępna miejscówka oferuje otwarty południowy horyzont a powietrze nad nim jest czyste jak łza. Na co najpierw skierujesz swój sprzęt? Ja bym się nie wahał. Mogę przecież schwytać szczęście – Srebrną Monetę czyli galaktykę NGC 253 w Gwiazdozbiorze Rzeźbiarza. Tylko nie marudź, że chłodno, że teleskop w remoncie, a „kłaczka” galaktyki na wysokości kilku / kilkunastu stopni nad horyzontem nie da się zobaczyć przez lornetkę. Może to i prawda dla innych galaktyk, lecz nie dla Galaktyki Rzeźbiarza. Przecież jej jasność widoma to aż 7,3 mag (podaję za SEDS) a jasność powierzchniowa 12,9 mag na minutę kwadratową. Przypomnijmy, że to o 1,1 mag na minutę kwadratową więcej niż dla Galaktyki Trójkąta (M33), widocznej niekiedy gołym okiem. 1,1 mag to aż 2,75 x więcej światła, bo przecież 1 mag odpowiada ok. 2,5 x większej jasności, choć oko i mózg odbierają to nieco inaczej. Wypatrujmy więc usilnie naszej bohaterki także gołym okiem, nuż uda się ją podpatrzeć także w ten sposób. Przecież jej rozmiary na nieboskłonie są całkiem pokaźne. Większość źródeł podaje około 27’ na 7’, choć baza SEDS zwiększa długość do 29’. Odpowiada to średnicy dysku 81 000 lat świetlnych, niewiele mniejszej niż w przypadku naszej Drogi Mlecznej. Także jasność absolutna i wielkość centralnej supermasywnej czarnej dziury są zbliżone. Jednak aktywność gwiazdotwórcza w NGC 253 jest bardziej nasilona, nie brakuje tam gazowo-pyłowego „surowca” na nowe gwiazdy. Być może jest to wynikiem stosunkowo niedawnej kolizji z bogatą w gaz galaktyką karłowatą. Zdarzyć to się miało marne 200 milionów lat temu, w czasie, gdy po Ziemi zaczynały hasać pierwsze dinozaury.

Odległa od nas o 11,4 miliona l. ś. NGC 253 jest prawdopodobnie najbardziej masywną galaktyką w niewielkiej i luźnej Grupie Galaktyk Rzeźbiarza, sąsiadującej z Grupą Lokalną. Odkryta została w 1783 r. przez Karolinę Herschel, trochę niedocenianą siostrę i pomocnicę bardziej od niej sławnego Williama, szalonego astroamatora, muzyka i konstruktora teleskopów.

Nawigacja do galaktyki jest prosta.

Źródło: miesięcznik Astronomia, nr 20, luty 2014.

Trzy stopnie pod najjaśniejszą gwiazdą Wieloryba, pomarańczową beta Ceti (Deneb Kaitos lub Diphda) mamy asteryzm - trójkąt z gwiazd ok. 6 mag na powierzchni 1x1 stopień, zaś 2 stopnie pod nim drugi trójkąt podobnej wielkości. Stopień na południowy zachód (w dół i w prawo) świeci obiekt nie do przegapienia – ukośna, podłużna plama poszerzona w górnej, północno-wschodniej części. Widoczna jest nieźle nawet w lornetce 8,5x44, świetnie w 15x56 i większych. W powiększeniu 15 razy daje się zauważyć różnica i jasności między górą a dołem obserwowanego obiektu. Pas pyłu wcina się w dolny, południowo-zachodni kraniec galaktyki, podkreślając ramię spiralne i nadając obrazowi lornetkowemu kształt przypominający wielki drukowany przecinek.

Źródło: The Night Sky Observer's Guide, autor zdjęcia: M.C. Germano

Na załączonej fotografii kształt jądra galaktyki jest właśnie taki, jak widać przez średnie lornetki. Przez większe lornety i teleskopy widoczne jest także nieco słabsze ramię północno-wschodnie.
Obrazy z teleskopu ponad 10” mogą w dobrych warunkach, przy powiększeniach 75x i silniejszych ukazać także subtelną strukturę ramion, usianych cętkami obszarów pyłowych.

Zatem - spróbuj szczęścia, chwytaj Srebrną Monetę i daj znać, jak poszło!