Obiekt Tygodnia 06.01.2015 - NGC 2261 (Zmienna Mgławica Hubble'a)

Piotrek Guzik · 7 Stycznia 2015

Zimowe część Drogi Mlecznej, choć znacznie mniej efektowna od tej, którą możemy podziwiać latem, kryje mnóstwo różnorodnych obiektów mgławicowych. Oprócz niezliczonych gromad otwartych, wielu mgławic planetarnych i emisyjnych, posiadacze niewielkich teleskopów odnajdą też w niej kilka mgławic refleksyjnych. Chyba najbardziej wyjątkową, a jednocześnie stosunkowo łatwą do obserwacji jest NGC 2261. Jeśli jeszcze jej nie widziałeś, koniecznie spróbuj na nią zapolować.

W północnej części Jednorożca, nieco około 3° na południe od dość jasnej (3,3^mag) gwiazdy ξ Gem odnajdziemy inną widoczną gołym okiem gwiazdę 15 Mon (o jasności 4,5^mag), znajdującą się w centrum zanurzonej w mgławicy gromady NGC 2264 (gromadę nazywa się czasem Choinką, natomiast część mgławicy znana jest pod nazwą Stożek). Nieco ponad 1 stopień pod tą gwiazdą odnajdziemy niepozorną mgławicę refleksyjną – NGC 2261, która jest jedną z najbardziej tajemniczych mgławic naszego nieba.

Mgławica ta została odkryta jeszcze w 1783 roku przez Wiliama Herschela, jednak to dopiero Hubble w 1916 roku zauważył, że mgławica zmienia jasność i kształt, a zmiany te zachodzą z miesiąca na miesiąc. Od tamtego czasu NGC 2261 nazywana jest Zmienną Mgławicą Hubble’a. Mgławica ma nieregularny kształt, zbliżony trochę do równoramiennego trójkąta o podstawie długości około 2’ i wysokości około 3’, na którego szczycie znajduje się gwiazda zmienna R Mon. Jasność tej gwiazdy zmienia się nieregularnie w zakresie od około 10^mag do około 13,5^mag. Jasność całkowita mgławicy natomiast zmienia się w zakresie mniej więcej 9^mag – 11^mag. Co więcej, zmiany jasności mgławicy nie są skorelowane ze zmianami jasności gwiazdy, a do tego zmieniają się również struktury widoczne wewnątrz tej mgławicy! Niektóre z ciemnych struktur widocznych w mgławicy poruszają się z prędkością, która wydaje się być większa od prędkości światła. Zjawisko to tłumaczone jest obecnością gęstych obłoków pyłu krążących wokół R Mon, które od czasu do czasu zasłaniają tę gwiazdę, rzucając cień na mgławicę i właśnie ten cień obserwowany jest jako ciemne struktury wędrujące przez mgławicę. Gwiazda oświetlająca mgławicę jest gwiazdą typu Herbig Ae/Be, czyli obiektem bardzo młodym, który jeszcze nie dotarł do ciągu głównego. Źródłem energii takiej gwiazdy jest zapadanie się grawitacyjne, podczas gdy dla gwiazd ciągu głównego jest to termojądrowe „spalanie” wodoru.

źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/af/Ngc2261.jpg

W okolicy maksimum jasności, Zmienną Mgławicę Hubble’a można dostrzec już w małej lornetce, przy czym wygląda ona w niej jak malutkie rozmycie R Mon rozciągające się na północ od gwiazdy. W czasie, kiedy jasność mgławicy jest bliska minimum, aby ją dostrzec potrzebny jest już teleskop o średnicy rzędu 10 - 15 cm. Ze względu na stosunkowo dużą jasność powierzchniową, mgławicę tę można obserwować również na niebie, któremu pod względem skażenia światłem daleko do ideału. Oczywiście, aby ją na takim niebie dostrzec będziemy potrzebować sprzętu o większej aperturze. W teleskopie, nawet przy niezbyt dużym powiększeniu mgławica wygląda intrygująco. Na pierwszy rzut oka przypomina ona do złudzenia miniaturową kometę o jasnym jądrze (R Mon), malutkiej głowie i stosunkowo krótkim, ale jasnym i szerokim, lekko zakrzywionym warkoczu. Duża jasność powierzchniowa obiektu pozwala na używanie dużych powiększeń. Jeśli obserwujesz NGC 2261 podczas dobrego seeingu, nie obawiaj się używać powiększeń rzędu 200x i większych. Pozwolą one (zwłaszcza w większych teleskopach) na dostrzeżenie niejednorodnej struktury tego obiektu.

Spróbuj i daj znać jak poszło!