Skocz do zawartości

Obiekt Tygodnia 21.11.2016 - Messier 103 (NGC 581, Collinder 14)


Paether

Rekomendowane odpowiedzi

Autorem niniejszego odcinka Obiektu Tygodnia jest Paweł Trybus. Miłej lektury!

 

Wiosną 1781 roku francuski astronom Pierre Mechain zanotował odkrycie nowej gromady gwiazd, którą opisał "grupa gwiazd pomiędzy Epsilon i Delta w nodze Kasjopei". Zaproponował Charlesowi Messierowi dodanie tego obiektu do mającego się wkrótce ukazać „Catalogue des nebuleuses et des amas d’etoiles”. Co ciekawe, Messier nie miał okazji samemu zweryfikować odkrycia Mechaina i zaobserwować M103 (podobna sytuacja miała miejsce w przypadku M101 i M102) przed publikacją Katalogu. Przyjaciołom wierzy się na słowo, prawda? Pierwsze wydanie Katalogu zawierało właśnie 103 obiekty (M104 - M110 dodano znacznie później), więc dzisiejszy Obiekt Tygodnia jest ostatnim "oryginalnym", który za życia obserwował Charles Messier.
M103 bardzo łatwo znaleźć, znajduje się ok. 1 stopnia na wschód od gwiazdy Ruchbah (delta Cas), prawie dokładnie na linii łączącej delta i epsilon Cas. Mapka z Pocket Sky Atlasu (źródło:IAU and Sky & Telescope magazine (Roger Sinnott & Rick Fienberg) wyjaśnia wszystko:

mapa.png

 

To jedna z najmniejszych gromad otwartych ujętych w Katalogu Messiera, na niebie zajmuje zaledwie 6 minut kątowych (6'). W rzeczywistości gwiazdy ją tworzące zajmują obszar o średnicy 9-15 lat świetlnych (zależnie od źródeł). Jasność wizualna gromady to 7.4 mag, a klasa Trumplera III2p (czyli "oderwana gromada bez wyraźnej koncentracji, średnio jasna, uboga w gwiazdy (<50)). Tak naprawdę jednak w gromadzie wyodrębniono na pewno 172 składniki, przypuszczalnie jest ich sporo więcej. To "przypuszczalnie" sprawia, że różnie określana jest odległość gromady od Ziemi, w przedziale 8000 - 9500 lat świetlnych (zależnie od źródeł).
Spójrzmy na kilka zdjęć:

 

12.jpg
źródło: Fort Lewis College Observatory – Department of Physics & Engineering

233.png
źródło: Lynn Easley, www.astrobin.com

 

 

M103 nazywana jest niekiedy "Christmas Tree Cluster" i rzeczywiście przypomina choinkę. Interesująca rzecz - najjaśniejsza gwiazda na czubku "choinki" wcale nie należy do gromady! To gwiazda podwójna Struve 131, zgodnie z tą stroną jej składniki o jasnościach 7.3 i 9.9 mag dzieli 13.9 sekund kątowych (13.9") i bardzo ładnie rozbija je już duża lorneta. Towarzystwo odległe jest od Ziemi zaledwie o kilkaset lat świetlnych (wg http://scienceblogs.com/startswithabang/2013/09/16/messier-monday-the-last-original-object-m103/)i przypadkowo wpakowało się w kadr. Ale przyznacie, do "choinki" pasuje w sam raz!
Większość gwiazd w obrębie M103 to młode, niebieskie kule rozżarzonego gazu, o jasności wizualnej 10-11 mag. Wyjątkiem jest spektakularna żółto-czerwona gwiazda w środku, najdroższa bombka na choince :-) Ocenia się, że wiek M103 to zaledwie ok. 25 mln lat, czyli jakieś 30% wieku Plejad! A wspomniana już odległość ok. 9000 lat świetlnych czyni z M103 prawdopodobnie najbardziej oddaloną od Ziemi gromadę otwartą z Katalogu Messiera. Co prawda M103 "leci" w naszym kierunku z prędkością 37 km/s, ale bez obawy, jest jeszcze daleko!

Bardzo lubię spoglądać na M103, zwłaszcza jesienią, gdy niedługo Święta. Nie odmówiłem sobie tej przyjemności również kilka dni temu i skierowałem ku Kasjopei lornetę 37x100. W gromadzie udało mi się wyodrębnić ok 12 gwiazd, a czerwona w środku to rzeczywiście "najdroższa bombka", wygląda przepięknie. Co prawda gromadka jest mała, ale w bardzo bogatym w gwiazdy otoczeniu (wszak leży praktycznie na tle Drogi Mlecznej) robi wrażenie.
Refraktor FS102 w powiększeniu 66x pozwolił dostrzec około 20 gwiazd, ostrych jak szpileczki. Przy 117x było ich jeszcze więcej, ale widok nie przypadł mi do gustu, za duże powiększenie do tej apertury.
Co innego w dużych Newtonach. Odnotowałem w dzienniku obserwacyjnym widok M103 w Taurusie 330 przy 158x oraz w Newtonie 18" przy 150x, coś pięknego! Można śmiało użyć większych powerów, gdy lustro zbiera mnóstwo światła.

W handlu i reklamach już Święta na całego, w radiu lada chwila zaczną puszczać "Last Christmas", a wysoko na niebie w Kasjopei świeci malutka "choinka". Spróbuj na nią zerknąć przy najbliższej okazji i daj znać, jak poszło!

 

źródła:

Wikipedia, http://www.astrophoton.com/trumpler_class.htm, http://messier.seds.org/m/m103.html, http://www.messier-objects.com/messier-103/, http://stelledoppie.goaction.it/index2.php?iddoppia=5808

  • Lubię 3
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Jedną choinkę niebieską już znam, ale w Jednorożcu (NGC 2264).

 

Dla mnie M 103 to bardziej mala kopia "pasa Oriona". Może dlatego, że do tej pory oglądałem ją tylko w małych powiększeniach lornetkowych (10x50).

Aż się boję spojrzeć w większym powerze, bo nieraz doznawałem rozczarowania przy innych obiektach. Większe powiększenie zabijało powab i tajemnice mieniących się, jaśniejacych drobnym, gwiezdnym pyłem gromad, których obrazy rozpalały wyobraźnię.

 

Ostatnio miałem tak z M38 w Woźnicy. Super widok w 10x50, 15x70 ale w 16" plus bino z 2x25mm to było rozczarowanie, choć obraz przestrzenny, to gromada za dobrze widoczna, za duża, za blisko... :g:

 

Edytowane przez robi
Odnośnik do komentarza
Udostępnij na innych stronach

Dołącz do dyskusji

Możesz dodać zawartość już teraz a zarejestrować się później. Jeśli posiadasz już konto, zaloguj się aby dodać zawartość za jego pomocą.

Gość
Dodaj odpowiedź do tematu...

×   Wklejono zawartość z formatowaniem.   Usuń formatowanie

  Dozwolonych jest tylko 75 emoji.

×   Odnośnik został automatycznie osadzony.   Przywróć wyświetlanie jako odnośnik

×   Przywrócono poprzednią zawartość.   Wyczyść edytor

×   Nie możesz bezpośrednio wkleić grafiki. Dodaj lub załącz grafiki z adresu URL.

×
×
  • Dodaj nową pozycję...

Powiadomienie o plikach cookie

Umieściliśmy na Twoim urządzeniu pliki cookie, aby pomóc Ci usprawnić przeglądanie strony. Możesz dostosować ustawienia plików cookie, w przeciwnym wypadku zakładamy, że wyrażasz na to zgodę.