"Podwójnie podwójna" IOTA 1 LIBRAE

10 Czerwca 2017

„PODWÓJNIE PODWÓJNA” IOTA 1 LIBRAE

Powszechnie znanym i można by rzec: klasycznym przykładem jest gwiazda poczwórna Epsilon Lyrae, tzw. Double Double. Układ ten jest zbudowany z dwóch gwiazd podwójnych oddalonych od siebie o około 200’’, a każda z nich jest systemem binarnym o stopniach separacji nieco ponad 2’’.

Podobnym, choć znacznie mniej znanym układem o analogicznej budowie jest Iota 1 Librae, gwiazda poczwórna z konstelacji Wagi. Współtworzą ją dwie gwiazdy oddalone od siebie o ok. 58’’, a każda z nich jest ciasnym systemem podwójnym (0,2’’ oraz 1,9’’).

Budowa systemu Iota 1 Librae:

Gwiazda składa się z komponentów: Aa/Ab (5,2^m i 5,8^m) oddalonych od siebie o zaledwie 0,2’’. Nie jest to co prawda gwiazda rozdzielna spektroskopowo, ale jej binarny charakter znajduje się na progu wykrywalności przy pomocy amatorskiego sprzętu o dużej aperturze. W odległości 58’’ od pary gwiazd Aa/Ab znajduje się układ podwójny oznaczany jako B/C. Gwiazdy B i C dzieli dystans 1,9’’, a ich łączna jasność wizualna jest bliska 10^m.

Oznaczenie: Iota 1 Librae sugeruje obecność bliźniaczej gwiazdy Ioty 2 Librae. Istnieje ona w rzeczywistości, ale oba obiekty nie są ze sobą skoniugowane grawitacyjnie i tylko z uwagi na niewielki dystans, który je dzieli oraz zbliżone sumaryczne jasności wizualne. Wszystko to sprawia, że gwiazdy wyglądają jak układ podwójny. W rzeczywistości pierwsza z nich jest oddalona o ok.380 l.ś., a druga o 220 l.ś. Iota 1 Librae jest oddalona o 1,7^o na południowy wschód od gromady otwartej NGC 5897.

st.sep.syst..png

Parametry fizyko-chemiczne:

Pośród szczególnych cech gwiazdy Iota 1 Librae należy wspomnieć o tej związanej z jej widmem spektroskopowym. W widmie zauważalne są linie krzemu (Si), co jest dość niespotykane u gwiazd. Oznaczenie typu widmowego wraz z rozszerzenie dot. klasy jasności ma postać: B9IVpSi. Litera „p” oznacza nietypowość, osobliwość widma (peculiar) i wynika ona z wspomnianej obecności krzemu. Temperatura powierzchni gwiazdy Aa i Ab wynosi średnio 11.000 K.

Typ widmowy systemu C/D to G5IV. Oba składniki są żółtymi podolbrzymami, które zużyły rezerwy paliwa wodorowego i opuściły już ciąg główny.

Jasności absolutne składowej Aa oraz Ab wynoszą odpowiednio: 149 L_ʘ i 94 L_ʘ. Ich średnice nieznacznie przewyższają średnice słoneczne: 3,4R_ʘ i 2,7 R_ʘ. Jak widać są to jasne, ale mało masywne gwiazdy, które nie mają szans, aby zakończyć żywot jako supernowe, Zgodnie z dotychczasową wiedzą, u swego kresu przekształcą się w białe karły.

Parametry orbitalne:

Od czasu, kiedy W. Herschel określił położenie Ioty 1 Librae na niebie (w 1782r.), obserwowano lokalizację składników systemu. Jednakowy ruch własny gwiazd wskazują na ich wzajemne powiązanie grawitacyjne. Podwójna natura Ioty 1 Lirbrae A zosta odkryta dopiero w 1940r.

Iota 1 Librae Aa i Ab orbitują wokół wspólnego środka mas z okresem ok. 23,5 lat. Uśredniony dystans pomiędzy gwiazdami to blisko 15 A.U. Mniej masywna Ab okrąża masywniejszą składową Aa.

Z kolei okres orbitalny dla systemu C/D wynosi aż 2.700 lat. A dla układów Aa/Ab i B/C to aż 195.000 lat.

Obserwacje:

Rozdzielenie gwiazd o stopniu separacji 58’’, wbrew pozorom nie jest łatwe. Nie z uwagi na dystans, gdyż jest to znaczna odległość, dostępna także dla posiadaczy lornetek o niewielkim powiększeniu. Problem tkwi w wielkiej różnicy jasności obu gwiazd. 10-magnitudowy składnik ginie w blasku 5-magnitudowego jasnego komponentu.

--------------------------------------------------------------------------------------

Źródło:

1. R. Burnham: „Burnham’s Celestial Handbook”, str. 1107- 1108, tom II.

2. P. Harrington: “Binocular Universe: Balancing Act”; May 2014.

3. Katalog gwiazd podwójnych “Stelle Doppie”

4. Notatki Jima Kalera, profesora uniwersytetu z Illinois.