Odkrywanie tajemnic księżycowego krateru Gassendi

[JSC]

Proponuję zabawę w księżycowego geologa. Nie jestem z zawodu geologiem (pewnie większość z forumowiczów też nie jest ), więc zabawa będzie amatorska. Miło by było jednak, aby dyskusja "trzymała" naukowe standardy

Gaseendi to jeden z najciekawszych kraterów Księżyca (jeśli nie najciekawszy )... i tu urwijmy na razie encyklopedyczne ciekawostki - dojdźmy do nich sami.

Będę bazował na zdjeciach ze znakomitego portalu z fotograficznymi mapami Ksiezyca https://quickmap.lroc.asu.edu/?extent=-90,-36.6036827,90,36.6036827&proj=10&layers=NrBsFYBoAZIRnpEoAsjZwLrc0A

 

No to zaczynamy:

1. Popatrzmy na poniższą fotografię i odpowiedzmy na pytanie: co było pierwsze Mare Humorum czy krater Gassendi?

Odpowiedź wydaje się łatwa - najpierw musiał być basen Mare Humorum.

 

2. Czyżby? W takim razie w jaki sposób na południowej krawędzi krateru Gassendi mogła przelać się lawa skoro go jeszcze nie było?

 

3. Na podstawie anomalii grawitacyjnych możemy przypuszczać, że Mare Humorum powstało w wyniku uderzenia meteorytu. Swiadczyć mogą o tym tzw. maskony (skupiska masy), które byc moze są pozostałościami po mateorycie - zaznaczone na ponizszej mapce na czerwono.

Jedynym wytłumaczeniem przelanej lawy przez krawędź Gassendi wydaje się to, że krater Mare Humorum został wypełniony lawą w późniejszym czasie, już po powstaniu krateru Gassendi.

 

4.Skąd w takim razie wzięła się ta lawa?  Musiała napłynąć z innego miejsca. Może z Mare Cognitum? A może aż z Mare Imbirum? A może lawa wcale nie wyciekła w wyniku bezpośredniego uderzenia meteorytu, a w wyniku powstania szczelin związanych ze zjawiskami termicznymi lub od uderzenia meteorytu w przeciwległa stronę Księżyca...?

 

5. Warto tu zauważyć jak napływ lawy do krateru Mare Humorum spowodował odkształcenie się i zapadnięcie środkowej części niecki pod wpływem ogromnego napłyniętego ciężaru. Zauważmy, że stare zalane lawą kratery są przekrzywione w kierunku środka niecki Mare Humorum. Widać to na przykładzie Gassendi, ale jeszcze lepiej na przykładzie kraterów usytuowanych w południowej części morza - np. Puiseux lub Hippalus.

 

6. Wróćmy jednak do samego krateru Gassendi. Wiemy już, ze musiał powstać przed napłynięciem lawy do niecki Mare Humorum. Jest więc stary o czym mogą świadczyć tez jego nieco zerodowane brzegi oraz matowoszara powierzchnia. Porównajmy go np. z młodszym kraterem Tycho w czasie pełni:

 

7. Gassendi jest więc nie jest najmłodszy... ale co z przedziwną jego powierzchnią? Skąd te góry w środku, skąd te spękania?

W dużych kraterach uderzeniowych mamy do czynienia z wypiętrzeniem centralnym, powstałym już w chwili uderzenia meteorytu. Animowany gif wyjaśnia to zjawisko:

 

8. Spękania wewnątrz krateru - i tu dopiero zaczyna się prawdziwa zabawa

To jest popękana powierzchnia pierwotnego krateru? A może popękana lawa, która zalała częściowo krater? Lawa która napłynęła z Mare Humorum?

A może jednak nie!

 

9. Zróbmy kilka przekrojów przez krater. Tę wspaniałą możliwość daje nam strona zacytowana we wstępie.

 

Przekrój przez obrzeże, gdzie przelewała się lawa:

Odcinek symbolizuje przekrój przez teren pokazany po lewej stronie. Czerwona pionowa linia na przekroju to obrzeże krateru, zaznaczone zółtym kółeczkiem na niebieskiej linni umieszczonej na zdjęciu.

Wynika z tego, ze lawa musiała po wystygnięciu opaść, jak ciasto po wypieku, bo obrzeże jest obecnie wyżej niż poziom zastygłej lawy.

Ale to jeszcze nic...

Zobaczmy co dzieje się dalej. Poziom terenu tuz za obrzeżem krateru jest jeszcze na pewnym odcinku wysoki, a potem raptownie opada i znowu wznosi się do góry.

Przedziwna sytuacja!

Wygląda na to, że lawa albo zatrzymała się w niedalekiej odległości od obrzeza i tak zastygła, albo najpierw napłynęła rzadka, a potem gęsta?!

 

Zróbmy jeszcze jeden przekrój:

Żółte kółeczko pokazuje najwyższy punkt za obrzeżem krateru, potem teren jest płaski i nagle opada i znów jest płaski!

 

I jeszcze jeden, tym razem uwzględniający rozpadliny po prawej stronie krateru:

Żółte kółeczko pokazuje tym razem najniższe miejsce.

Wygląda to jak kry lodowe unoszące się na wodzie, myślę, że dobra analogia, ale dlaczego w miejscu żółtego kółeczka nie ma "kry". Co spowodowało, ze "kry" odsunęły się na północny-zachód? Tam przecież nie ma wiatru

 

10. Jak to wygląda geologicznie... Gassendi to ta pomarańczowa plamka z żółtym kolorkiem młodszego Gassendi A .

 

11. Myślicie, ze to wszystko...

Nie! 

Dodać można jeszcze struktury wulkaniczne we wschodniej części krateru i obserwowane zjawiska świetlne w postaci czerwonych rozbłysków wewnątrz omawianego krateru.

 

 

I tak to na przykładzie jednego tylko kraterku omówiliśmy kawał geologicznej przeszłości Księżyca, a to tylko liźnięcie tematu...

 

PS

Gdybym gdzieś zrobił jakieś nomenklaturowe lub merytoryczne błędy, to proszę poprawcie.

 

 

 

Edytowane 18 Lutego 2019 przez JSC

[anatol]

Szacun dla pracy włożonej w analizę. Zobaczcie też jak potężna ilość materiału jest dostępna w necie. Kiedyś można było o tym tylko pomarzyć albo pracowicie zbierać samemu materiał latami i to z dużo gorszym skutkiem ze względu na brak odpowiedniego instrumentarium. 

[JSC]

Internet to potęga dla tych, którzy umieją z niego korzystać, bo z tego co widzę po własnej córeczce, to młodzieży służy jednie do oglądania idiotycznych filmików youtuberów... , płaskoziemców i innych kretynów .

 

Jak znajdę chwilkę czasu to może napisze ciąg dalszy , no chyba, ze mnie ktoś z Was uprzedzi. Przyznam, że odkrywanie przeszłości Księżyca jest dla mnie fascynujące i robię to z prawdziwa przyjemnością, tym bardziej, że to wszystko mozna zobaczyć na własne oczy w teleskopie, nawet w bardzo małym teleskopie. Dostępne jest więc na żywo prawie dla każdego, a ze zdjęć dla wszystkich.  Muszę jednak trochę poczytać internetów , bo teraz to już będzie trochę wyższa szkoła jazdy, he he... 

Edytowane 18 Lutego 2019 przez JSC

[anatol]

Niestety młodzież nie docenia wartości zasobów internetu. Kiedyś znałem niemal na pamięć każdą książkę astronomiczną w naszej bibliotece miejskiej a każda nowa pozycja to był skarb i czasami czekało się wiele miesięcy zanim była wolna, bo ciągle krążyła wśród czytelników. 

Ja, mimo, że bardzo dużo (za dużo) czasu spędzam przed ekranem komputera lub ze smartfonem w ręku to tylko i wyłącznie czytam i czerpię wiedzę (astronomia, historia, polityka). W telefonie nie mam żadnej gry a w kompie tylko starego Dooma (ach te piękne pikselowe postacie). Telewizja mogłaby nie istnieć oprócz Planete i Discovery. 

Ktoś kto nie doznał głodu informacyjnego nie doceni oceanu wiedzy, do której mamy dostęp (jeszcze w miarę nie ograniczony dostęp).

Sorry za off-top, wróćmy na Ziemię, tfu, na Księżyc. 

Edytowane 18 Lutego 2019 przez anatol

[JSC]

51 minut temu, anatol napisał:

Telewizja mogłaby nie istnieć oprócz Planete i Discovery. 
 

Zawsze tez tak mówię

 

Wracamy jednak na Księżyc.

Tak jak zalanie Mare Humorum lawą (być może wielokrotne) nie jest czymś bardzo niezrozumiałym, tak powierzchnia krateru Gassendi pozostaje dla mnie zagadką. Nie znalazłem do tej pory satysfakcjonującej mnie odpowiedzi na pytanie, dlaczego obszar w południowej części krateru zalany niewątpliwie tą sama lawą co Mare Humorum jest znacznie poniżej połamanej płyty podłoża reszty krateru. Dlaczego na poniższym zdjęciu obszar oznaczony cyfra "2" jest poniżej tego z oznaczeniem cyfrą "1"? Dlaczego dokładnie na przekroju w cyfrze "1" płyta jest zagięta ku górze? Sugerowałoby to, ze coś musiało napierać na nią, najpewniej owa lawa, ale dlaczego jest teraz tak nisko? Nastąpiłby aż taki jej skurcz po wystygnięciu?

Poniżej na grafice przekrój przez cały krater z dobrze widocznym miejscem o którym piszę.

 

 

Hmm... moze pod cyferka "2" tez jest płyta, tylko zatopiona pod ciężarem lawy? Jeśli tak, to musiałyby być przynajmniej dwa napływy lawy. Pierwszy tworzący skorupę, a drugi wlewający się na skorupę i musielibyśmy założyc, ze nastąpiły one w bardzo niedługim odstępie czasu, gdy jeszcze nie ostygł pierwszy napływ... (?)

Edytowane 18 Lutego 2019 przez JSC

[JSC]

Odchodząc trochę od ciężkiego tematu i krateru Gassendi, być może już dla niektórych nudnego, chciałbym napomknąć, że geologicznych ciekawostek na Księzycu nie brakuje i poza kraterem Gassendi jest wiele, wiele innych ciekawych miejsc.

Np. jak powstało to "skrzyżowanie"? Rima Ariadaeus...

 

Edytowane 18 Lutego 2019 przez JSC

[Fredrixxon]

jak widać na pstrokatym globusiku z pierwszego postu, Mare Humorum i Gassendi mają krańcowo różne kolory, co sugeruje zupełnie różne gęstości materiału. Być może lawa z Mare jest faktycznie tak ciężka, że ustąpiła pod nią południowa część dna Gassendi. W dodatku nie wiemy jak układają się głębsze warstwy. Może były jeszcze lżejsze (porowate) i uległy kompresji lub przemieszczeniu.

Zupełnie zewnętrzne warstwy naszego satelity kształtują inne zjawiska niż tektonika płyt, więc trudno wszędzie stosować bezpośrednie analogie do tego, co mamy pod własnymi stopami. Jest co badać