Moja kolimacja Maka 127

twegier · 5 Stycznia 2021

Po dłuższych rozterkach zdecydowałem się na kolimację mojego Maka 127 Skywatcher'a.. i udało się Może wciąz nie jest idealnie, ale na pewno lepiej niż było. W trakcie kolimacji nie obyło się jednak bez problemów: w pewnym momencie straciłem nad tą kolimacją kontrolę i dość mocno maka rozkolimowałem. Mimo, ze wydawało mi sie, ze jestem dobrze przygtowany, to kolejne próby przywrócenia kolimacji przyjeły postać chaotycznego kręcenia śrubami. Jednym słowem panika. Musiałem wziąć kilka głębszych oddechów, przemyśleć całą procedurę, zmienić ją na prostszą (przedstawioną poniżej) i wtedy się udało. Najwyraźniej instrukcje, z których korzystałem okazały się zbyt przekomplikowane jak dla mnie na początek. Dlatego zdecydowałem się na napisanie tego posta. Będzie to pewna kompilacja dostępnych w sieci informacji dotyczących kolimacji maków i moich własnych wniosków. Może komuś się przyda.

Ja do kolimacji przygotowywałem się z nastepujących źródeł:
1.) instrukcja kolimacji dla Maka Oriona, ale przydatna też dla Maka Skywatcher'a, natomiast z dość dziwną diagnostyką, której pewnie lepiej nie stosować:
http://www.company7.com/library/orion/Inst_makcasscollim.pdf
2.) podobna instrukcja jak wyżej, ale po polsku i zalecająca kolimację na prawdziwej gwieździe:
http://www.astronoce.pl/artykuly.php?id=3
3.) film Martina Pyott'a na YouTube z kolimacją maka w pomieszczeniu na sztucznej gwieździe (łatwo znaleźć)

Objawy rozkolimowania w moim maku nie były bardzo wyraźne: zdecentrowany obraz LW pośród kręgów dyfrakcyjnych tylko po jednej stronie ogniska. Ale problem był powtarzalny, na prawdziwych gwiazdach i na sztucznej, z kątówką i bez oraz na różnych okularach. Co więcej, z czasem się pogłębiał. Dlaczego problem był widoczny tylko po jednej stronie ogniska tego nie wiem do tej pory (jesli ktoś wie, to proszę o wyjaśnienie), ale kilka lat temu jeden z forumowiczów widział dokładnie taki sam efekt w swoim maku. Ja w końcu zdecydowałem się spróbować kolimacji, ale moja rada w tym względzie jest dość oczywista: dopóki nie jesteście przekonani, że Wasz mak wymaga kolimacji, to nie kolimujcie. Bo różnie się to może potoczyć. Nie tylko może się to skończyć większym rozkolimowaniem, ale też w skrajnym przypadku poważną awarią teleskopu, jesli zbytnio poluzujecie śruby kolimacyjne (te duże, 3 mm). Dla porządku muszę też zastrzec, że nie biorę odpowiedzialności za wszelkie problemy z teleskopem wynikające z próby jego kolimacji, do której lektura tego postu może kogoś ewentualnie nakłonić.

Ja kolimowałem na sztucznej gwieździe (latarka LED, owinięta folią aluminiową nakłutą cienką igłą by uzyskac wmiarę punktowe źródło światła) z odległosci 18 m (na tyle pozwala mi mój ogródek + garaż). Instrukcja z linku #2 zaleca kolimację na prawdziwej gwieździe. To z pewnością byłoby bardziej zgodne ze sztuką (i docelowo zamierzam tak robić), ale też dużo trudniejsze. Szczerze powiedziawszy, nie radzę kolimowac maka po raz pierwszy na prawdziwej gwieździe. Ja bym z pewnością polegl. Znacznie łatwiej sie nauczyć kolimacji korzystając ze sztucznej, a na prawdziwej zawsze będzie mozna powtórzyć jesli zajdzie taka potrzeba. Ta instrukcja z linku #2 również zaleca kolimację bez katówki. Ja z niej korzystałem, bo wczesniej nie zauważyłem, by kątówka miala jakiś efekt na obraz dyfrakcyjny. Przy kolimacji z bliskiej odległości kątówka może być nieodzowna by w ogóle złapać ostrość, a nawet jak się uda to bez kątówki ogniskowa byłaby bardzo krótka i LG znalazłoby się blisko tylnej ściany teleskopu, co może (choc nie musi) wpłynąć niekorzystnie na rezultaty kolimacji. Jako okular uzylem BCO 10 mm, co zakładając ogniskową Mak127 z katówką 2" jako ok. 1800 mm, daje powiększenie ok. 180x. Mak był właściwie wychłodzony (to bardzo ważne), a obraz sztucznej gwiazdy utrzymywałem stale w centrum pola widzenia (też bardzo ważne).

Teraz o śrubach: na tylnej ścianie maka 127 SW są 3 śruby duże (imbus 3mm) i 3 małe (imbus 2mm), ułożone na przemian co 60 stopni. W sieci można znaleźć rózne ich określenia, a nawet przypisywane funkcje. Najbardziej prawdopoodbny scenariusz jest jednak taki, ze duże śruby trzymają na gwintach celę lustra głównego (LG), a małe tylko jej dotykają. Wobec tego dokręcanie dużej śruby będzie przyciągać LG w kierunku tylnej ściany maka, a dokręcanie małej śruby będzie LG od niej odpychać. Ponieważ naprzeciwko siebie (czyli oddalone o 180 stopni, np. śruby 1 i 4 na rysunku poniżej) są zawsze śruby mała i duża, by osiagnąć zgodny efekt na ruch zwierciadła, należy taką parą śrub kręcic w tym samym kierunku. To chyba najważniejsza zasada kolimacji.

Po ustawieniu wszystkiego i złapaniu ostrości na sztucznej gwieździe, rozogiskowujemy teleskop w tym kierunku gdzie problem rozkolimowania jest wyraźniej widoczny (tak by zobaczyc kilka kręgów dyfrakcyjnych) i możemy zabrac sie za kolimację.

krok 0: Na początek radziłbym sprawdzic czy wszystkie 6 śrub jest dokręcone, tzn. czy jest wyczuwalny opór przy lekkiej próbie ich dokręcenia. Jesli teleskop jest nowy, to pewnie tak będzie. Ale jesli był wcześniej kolimowany, to może być tak, że część śrub jest luźna. Wtedy spróbowałbym je lekko dokręcić bo może już to poprawi kolimację. Tak czy siak dalsza procedura zakłada, ze śruby na starcie nie są luźne.

krok 1: Ustalenie osi kolimacji. Przez oś kolimacji rozumiem oś jak na rysunku poniżej (przerywana linia na obrazie dyfrakcyjnym widocznym pod okularem rozkolimowanego teleskopu). Chodzi o to, by tę oś dopasować do konkretnych dwóch śrub kolimacyjnych. Ten etap jest dobrze pokazany na filmie pod linkiem #3. Bierzemy jakiś ołowek (lub patyczek itp.) i przesuwamy nim kilka centymetrów przed przednią soczewką teleskopu tak by cień tego ołowka pokrył sie z osia kolimacji widoczną w okularze (jesli w miedzyczasie przejdziemy śrubą ostrosci na drugą stronę ogniska, to cień ołówka pojawi sie po przeciwnej stronie). Jak to osiągniemy to sprawdzamy które sruby najlepiej odpowiadają faktycznej pozycji ołówka (nie jego cienia pod okularem). Na rysunku takie śruby oznaczyłem jako 1 i 4.

krok 2: Kręcenie śrubami: w uproszczonej procedurze proponowałbym zacząć od lekkiego (1/8-1/4 obrotu) odkręcenia śrub 1 i 4. Jesli to poprawi kolimację to świetnie. To znaczy ze sruby 1 i 4 były za mocno dokręcone, a pozostałe śruby pewnie za słabo, i w tym kierunku podążamy. Natomiast jesli odkręcenie śrub 1 i 4 pogorszy kolimacje lub nie będzie efektu, to proponowałbym lekkie odkręcenie pozostałych śrub (czyli teraz wszystkie sa odkręcone o 1/8-1/4 obrotu) i dokręcenie z powrotem śrub 1 i 4.
Ideą tej uproszczonej procedury jest to, że nie staramy sie zrozumieć/zapamiętać, którą konkretnie śrubą musimy zacząć kręcić i w którym kierunku, bo to sie samo szybko okaże. Ważne by byly to dwie śruby leżące w osi kolimacji. Co więcej sruby podzielone sa tylko na 2 grupy: te w osi kolimacji, ktorymi zgodnie kręcimy w jedną stronę, i pozostale cztery, ktorymi kręcimy w stronę przeciwną.

krok 3: Jak uda się uzyskać ładny, symetryczy obraz dyfrakcyjny sztucznej gwiazdy pod okularem, to należy lekko dokręcić małe śruby, ew. też te duże (teoretycznie powinno wystarczyć dokręcenie małych). Pokrętłem ustawiania ostrości przechodzimny na drugą stronę ogniska, i patrzymy jaki jest tam obraz dyfrakcyjny. Warto pokrętłem kilka razy przejechac w tę i tamtą stronę by "lustro sie ułożyło". Jesli po obu stronach jest OK, a żadna ze śrub nie jest luźna to można zakończyć kolimacje i miec nadzeje, że starczy na dlugo.

Reasumując, celem tego postu bylo podzielenie się wrażeniami z mojej kolimacji maka 127 (do czego zbierałem sie przez ostatni miesiąc) jak również zaproponowanie uproszczonej procedury kręcenia śrubami w trakcie samej kolimacji, co może stanowić pewne ułatwienie dla początkujacych. Nie twierdzę bynajmniej, że ta uproszczona procedura jest lepsza i powinna zastąpic standardową procedurę opisaną pod linkami 1 i 2. Co więcej, każdy kto przymierza sie do pierwszej kolimacji maka nie powinien polegać tylko na tym co napisałem powyżej, ale powinien zapoznać się z dokładniejszymi instrukcjami jak np. tymi podlinkowanymi powyżej. Jednak zaproponowane nich strategie kręcenia śrubami są, moim zdaniem, albo trochę przekomplikowane (standardowa procedura dzieli śruby aż na 4 grupy, ktorymi należy kręcić w ściśle określonej kolejności, co więcej w zależności od tego czy startujemy od małej czy dużej to kręcimy nią w konkretnym kierunku) albo wymagają większego doświadczenia/wyczucia (alternatywna strategia, gdzie luzujemy najpierw wszystkie 3 śruby małe - jak wspomniano w linku #2, lub wszystkie 3 śruby duże - jak radzi gość w linku #3, i regulujemy pozostałymi). Wydaje mi się, że przy pewnej wprawie wszystkie te strategie bedą efektywne, bo na koniec muszę przyznac, że kolimacja nie jest taka trudna.

Marcin_G · 23 Stycznia 2021

Pytanko:

Co to znaczy "obraz dyfrakcyjny pod okularem"?

Czy to jest obraz przed- czy zaogniskowy?

twegier · 23 Stycznia 2021

Chyba niefortunnie to wyraziłem...

Miałem na mysli obraz rozogniskowanej gwiazdy widoczny przez okular. A to czy przed czy za ogniskiem to wszystko jedno dla tej ilustracji. U mnie problem był tylko "inside focus". No właśnie, "inside focus" to będzie po polsku za czy przed ogniskiem? Nasze nazewnictwo nie jest tutaj dokładnym tłumaczeniem z angielskiego...

Marcin_G · 23 Stycznia 2021

Obraz PRZEDogniskowy jest wówczas, gdy okular jest wsunięty "za głęboko" w teleskop. Obraz ZAogniskowy - okular jest wysubięty.

W Makach i SCT jest probem aby to rozróżnić, bo kręcąc gałką ostrości okular się nie porusza. Jak rozpoznać w którą stronę trzeba kręcić aby być przed ogniskiem lub za ogniskiem? Wysuń okular na 10 mmw diagonalu, ustaw ostrość, po czym wsuń okular do końca. Masz nieostrość przedogniskową. Teraz trzeba zapamiętać w którą stronę kręcisz gałką ostrości aby być w ognisku. Jesli kręcisz zgodnie ze wskazówkami zegara, to taki obrót przesunie Cię z ogniska do nieostrości ZAogniskowej; kręcąc w drugą stronę - będzie z ogniska obraz się rozjeżdzał do ostrości PRZEDogniskowej.

Ma to ogromne znaczenie podczas kolimacji, bo jeśli tuba jest prosta i osiowa, to wygląd nieostrości przed- i zaogniskowych jest symetryczny.

"inside focus" to jest "w ognisku" = ostry obraz. Niektórzy używają określeń "infra focal" i "extra focal"

Edytowane 23 Stycznia 2021 przez Marcin_G

twegier · 24 Stycznia 2021

ok, czyli przed ogniskiem = intrafocal, za ogniskiem = extrafocal.

Ale jesteś pewien, że "inside focus" to znaczy "w ognisku"?

Moim zdaniem w ognisku to "in focus", a rozogniskowany to "out of focus".

Ja zakładałem, że "inside focus" to synonim "intrafocal", a "outside focus" to "extrafocal". Ręki nie dam sobie za to uciąć,

ale można spotkać ilustracje gdzie rozogniskowane obrazy są podpisane "inside focus" i "outside focus".

Tak czy siak, dla mnie najbardziej intuicyjne terminy to teraz "intrafocal" i "extrafocal". Najlepiej oddają ułożenie płaszczyzn ognioskowych obiektywu i okularu względem siebie i są też najczęściej używane.