Szum odczytu, gain i offset, bias, superbias i piedestał oraz jak zrozumieć swój sensor CMOS

Przemek Majewski · 20 Lipca 2021

0) Wstęp, czyli o czym będę pisał.

W ostatnio otworzonym przeze mnie wątku o kalibracji w asi294mm padło pytanie o gain. Ponadto często w internecie można spotkać mrożące krew w żyłach bzdury o "unity gain", powtarzane bezmyślnie nawet na znanych i cenionych forach. Czasem jeszcze ktoś powie, że "mu ziarno wyszło, bo gain za wysoki", albo np. że "odjął tło i się ziarno pojawiło". O co w tym wszystkim chodzi? Każdy kto lubi kamerki ASI zna nieśmiertelne wykresu gainu, szumu i studni z ich strony, kopiowane w niezliczonej ilości przez większość sklepów i internetów.

I to ciekawostka, zdobyłem gdzieś z historii internetu dwa RÓŻNE takie zestawy wykresów dla TEJ SAMEJ matrycy:

Gains.png.72a98fd12e55122414ea52db7a720b25.png

W jednym unity gain był dla gainu 117, a w drugim... dla 120. Dlaczego? Co spowodowało taką nieścisłość? Poza tym, czy inaczej niż "odpalając Sharpcap" albo inne narzędzie mierzące własności sensora, możemy się sami "naocznie" przekonać, czy nie jesteśmy robieni w trąbę? Czy te liczby do czegoś się mają, o co w nich chodzi i czy możemy ich dotknąć? Tak, możemy, w 30 minut w dzień w dużym pokoju. I o tym będzie ten post. Jeśli jesteś tym zainteresowany, to czytaj dalej, jeśli nie... wiadomo.

1) Krótkie powtórzenie, źródła punktowe, rozciągłe, światłosiła, etc.

Jeśli dobrze znasz te pojęcia, nie czytaj. Chcę tylko ustalić kilka prostych faktów, bez głębszego wyjaśniania/wyprowadzania.

Zakładając, że patrzymy na to samo źródło (np. panel flat)

- strumień fotonów na mikron kwadratowy (powierzchnia) zależy TYLKO od światłosiły, i jest proporcjonalny do jej kwadratu

- f/5 daje 4x więcej fotonów na piksel niż f/10

- tak, nie zależy od apertury, i ogniskowej, trochę nie, bo właśnie zależy od ich ilorazu - światłosiły

- 2x większa apertura, 2x większa ogniskowa? cztery razy więcej światła, na cztery razy większej powierzchni, czyli tyle samo

- typowo, 2 razy wiekszy piksel, o 4 razy większej powierzchni, ma też 4 razy większą studnię, więc "nic się szybciej nie dopala".

Inaczej ma się sprawa z gwiazdami, gwiazdy są tak małe (< tysięczne sekundy łuku, poza Słońcem naturalnie), że właściwe zawsze wpadają w jeden (lub parę) pikseli, a każdy astrofotograf chce jak najmniejszej "plamki".

- światło od gwiazd i ich saturacja zależy wyłącznie od apertury! kontrast jest nawet lepszy, im dłuższa ogniskowa, pod warunkiem, że bardzo nie powiększamy plamki

Po co o tym mówię? Ano po to, że mimo, że f/5 w 50 mm obiektywie i 12 calowym Newtonie daje taki sam strumień na piksel, to jednak gwiazdy w 12" będą dopalać się duuuużo szybciej. (12"/2")^2=36x większy strumień wpadnie może na 9 pikseli? a Tam 1x strumień upadnie na 1 piksel i trochę. Poza tym często fajnie jest dobrać długość ekspozycji tak, by nadal nie mieć problemu ze spalonymi gwiazdami, ale z drugiej strony, żeby nasza mgławica nie zajmowała tylko dna histogramu, albo byśmy nie mieli 500 ekspozycji co minutę. Wszystko to jest uciążliwe w postprodukcji, akwizycji, etc. Fajnie wyrobić sobie trochę wyczucia, nie opartego tylko na losowym doświadczeniu z nocnych fotografii. I aby umieć elastycznie zmienić założenia, np z powodu gorszych warunków (wietrznych), bez stresu, że coś się pozmieniamy w projekcie i zdjęcie nie wyjdzie. Cała reszta postu będzie poświęcona temu, jak zrozumieć te "magiczne" wykresy producenta samemu.

2) Offset

Offset to praktycznie najbardziej omijana w dyskusjach sprawa elektroniki naszego ulubionego CMOS-a. W sumie banalnie prosta -- jednak skutkująca piedestałem/stałą/offsetem (nazwy wymienne) w pliku FITS z kamery, i w wypadku zmiany tego parametru nasze biblioteki kalibracyjne nie będą dobre! Ponadto, w wypadku wysokiego offsetu, jest bardzo ważne by go kalibrować, aby np. nie kalibrować naprawdę stałej stałej flatem!

Na przykładzie kamery ASI294MM ustawmy offset na maxa (brightness 80), i podbijmy gain też do maksa. Zróbmy jakiegoś krótkiego darka (kamera zakryta), np 50 ms, 100 ms, chłodzenie nie ma dużego znaczenia. Zobaczmy co będzie na histogramie takiego właściwie "biasa"?

Clipping.jpg.61eefeb0df7e62110356d2980e190d14.jpg

Niestety podgląd histogramu mówi nam, że dla 570 mamy dużo zer, a jego lewa część jest bardzo mocno ścięta, widać, że cały histogram nie daje się zarejestrować, ani poprawnie badać. Obniżenie gainu do 400 powoduje, że minimum histogramu odkleja się od zera, a histogram jest zarejestrowany pełni. Średnio 5200 poziomów na 65536 (2^16) to dość dużo. 1/13 zakresu jest już jakby skasowana. Ale oczywiście ten offset (80) jest ogromny, i nigdy takiego nie będziemy używać.

UWAGA: ustawienia które tu testuje są ekstremalne i służą dydaktycznemu celowi, by nie wprowadzać w błąd powiem zaraz jakie są wg mnie optymalne. Wyprzedzając nieco fakty, bardzo mile widziany gain to 120, a dla niego wystarczający offset to 4. Offset ten jest dobry w związku z tym też dla gainu 0, który ma ciut niższy read noise (w DN, nie w e-, czytaj dalej). Więc dobre opcje to "gain 0, offset 4", "gain 120, offset 4". Dlaczego? O tym jest ten tutorialek, zaraz zobaczymy.

Podsumowanie: po co jest offset? Ano po to, żeby histogram się nie obcinał z powodu szumu odczytu. No właśnie, "szumu odczytu", jak to?

3) Szum odczytu

To co widzimy na histogramie takiego biasa (pomijając fakt, że coś naprawdę może na nim być) to właśnie owa stała, stałe napięcie podbite przez offset, połączone (dodane) z szumiącym odczytem z sensora. Tak naprawdę ten liniowy histogram to właśnie MODEL naszego szumu odczytu. Dlatego fajnie go widzieć w całości.

W celach tego doświadczenia, zrobiłem biasy dla offsetu 80 i gainów: 0, 50, 117, 120, 200, 300, 400, a także ekstremalnego 570. Tak, zaprogramowałem jedną sekwencję i poszedłem sobie. Upewniając się, że gain jest też w nazwie pliku. Nie zajęło to więcej niż kilka minut.

Jak je analizować? Wielu ludzi pokazuje w internecie strecze masterów kalibracyjnych, ale to dość mylne. Nie wiadomo jaki ten strecz i właściwie zawsze wygląda tak samo. Nas będą interesować proste statystyki. Średnia, mediana, średnie odchylenie kwadratowe. Tych nie trzeba przedstawiać, Pixinsight pokazuje jeszcze dwa:

- avgDev -- to jest średnia wartości bezwzględnej odchylenia od mediany, (a nie pierwiastek ze średniego kwadratu odchylenia od średniej)

- MAD - to jest mediana bezwzględnej wartości odchyleń od mediany

O czym mówią te dwa? Choć nie będziemy z nich dziś korzystać, można wyczuć, że kwadrat odchylenia jest bardzo czuły na "dalekie" wartości, jak np. hot pixele, niż "avgDev", ponadto mediana odchyleń (MAD) jest jeszcze mniej czuła na outliery, i właściwie dla wielu algorytmów jest najważniejszym statystycznym dyskryminatorem zdjęcia.

Zatem my spójrzmy na statystyki! By nie zalać tego tutka skrinami, spójrzmy na dwa ciekawe:

Gain 120, offset 80, histogram wypikowany, z pozoru wyglądający jak samotna pionowa kreska:

1406469331_2021-07-2023_14_13-PixInsight.png.c4fcb2b84a2e6ea56dd0377126bf6773.png

Gain 400, offset 80, histogram już wyraźnie szerszy, da się coś dostrzec bez powiększania:

1909590912_2021-07-2023_12_52-PixInsight.png.908ff943e991294eb9bb81e9f87885cd.png

W zestawieniu wszystkie odchylenia (każdy z plików bias, 50 ms, dla offsetu 80):

gain 0, stdDev = 7.6 DN

gain 50, stdDev = 11.9 DN

gain 117, stdDev = 27.8 DN (!!!!!) DRAMAT, ten gain to byłby unity, wzmocnieniem prawie identyczny do 120

gain 120, stdDev = 8.2 DN (!!!) prawie 4 razy niższy szum! od 117

gain 200, stdDev = 17.5 DN

gain 300, stdDev = 49 DN

gain 400, stdDev = 150 DN

gain 570, stdDev = 1024 DN

Odchylenie 8.2 DN dla gainu 120, a 150 DN dla 400? Co mówią nam te odchylenia standardowe? No nic więcej, nic mniej jak "szum odczytu" w jednostkach DN (data number), które w wypadku popularnych szesnastobitowych plików FITS oznaczają liczbę całkowitą z przedziału [0..65535].

Czy to dużo czy mało? Dla gain 120 ledwo 10 DN odchylenia na ok 65.5 tysiąca? To słynne "3 sigma", czyli trzy takie odchylenia to "ze 30 DN". Na 65 tysięcy? Czy to dużo? Wydaje się, że nie, ale zobaczmy gdzie są nasze dane!

Zbinaryzujmy liniowe dane z którejś mojej astro-sesji przy pomocy "Threshold" np. w PS. Czarno, czarno, czarno, od poziomu 5 na 256 mamy coś!

później 4...

i jeszcze 3:

już biało!

Uwaga: popularne programy jak np. Photoshop pokazują histogramy w formie ośmiobitowej. Czyli nasze 16 bitów -- 65536 poziomów = 256*256. 8 bitów do kwadratu. Zatem na 1 poziom histogramu w PS przypada 256 DN.

Jak widać na skrinach powyżej, "całe" zdjęcie siedzi właściwie w poziomach 3-4-5. Czyli 750 z tych 65 tysięcy DN właściwie nas interesują. To strecz (co prawda nieliniowy) z tej znikomej części wyprodukuje nasze zdjęcie! Widać więc, że dążenia by szum spadł do pojedynczych DN nie jest takie "chore". "Stakowanie" też zmniejsza szum, jednak nie szum odczytu, ten się zwielokrotni. Gdyby można było zrobić tylko jeden odczyt na całą noc... tak byłoby najlepiej! Sumaryczna liczba fotonów w zdjęciu -- ta sama, a odczytów więcej. Bez głębokiego studium widać, że gorzej. Jednak odczyt większej liczby elektronów może być okupiony większym błędem niż mniejszej? To jak? Właśnie po to mierzymy dokładnie, jaki ten szum jest. Idźmy dalej.

Mierzymy odchylenie bezpośrednio w Pixie w jednostkach 16 bit DN. Jednak ADC (analog-to-digital converter) w kamerze asi294mm ma 14 bitów (tak naprawdę 12 w bin 1, a unikatowy hardware'owy bin podnosi liczbę bitów przez agregację mniejszych pikseli, ale o tym nie tu, korzystam z dawnego bin2 dostępnego w obu wersjach 294mm/mc). Oznacza to, że 1 poziom ADC, tzw 1 ADU odpowiada czterem DN. Zapiszmy, że 1 ADU = 4 DN. Pozwala nam to przeliczyć ile poziomów ADU "szumimy". Ale nadal nie wiemy ile to "elektronów" [e-], a właśnie to serwują nam wykresiki. Jak przeliczyć zatem ADU na [e-]? W przypadku unity gain nie byłoby problemu, mamy 1 e-/ADU. A jak w przypadku innych gainów? Od tego mamy wykresy... ale musimy? Nie. Nie musimy. Nie musimy brać unity gain na wiarę, nie musimy brać wykresu gainu na wiarę! Zróbmy wszystko sami.

4) Gain, prosty pomiar w domu

Zanim spróbujemy odtworzyć wykresy od ASI294MM samemu, potrzebujemy znać wzajemne relacje między gainami kamery. W tym celu wykonałem banalnie prosty eksperyment, przy użyciu flat panelu LED, takiego pod tynk i filtra S_II (aby było ciemniej). Eksperyment polegał na ustawieniu 50% histogramu czasem ekspozycji na gainie 0 a następnie ustawieniu czasu ekspozycji dla kolejnych gainów: 50, 117, 120, 200, 300, 400, 570.

Ważne: offset/brightness trzeba ustawić na 0 do takiego testu. Dlaczego? A właśnie się nauczyliśmy, że +5000 poziomów popsuje skalowanie. Offset 0 zapewni nam praktycznie "0" dodanych poziomów, a fotonów jest dość, bo panel ładnie świeci i żadnych zer nie będzie. No, może będą? Spójrzmy na kilka skrinów.

Nasz startowy poziom, gain 0, i zarazem najdłuższy czas napełnienia do połowy

Tu gain 120, nasz ulubiony "lowest HCG", i nieco ponad 4 razy krócej:

Tu ekstremalny gain 570, mniej niż 0.5 ms i szum tak duży, a fotonów tak mało, że dobiliśmy do 0 i maksa (jakby co taki flat na pewno ma mały sens).

A teraz spójrzmy na wyniki w zestawieniu:

gain 0: 286 ms

gain 50: 162 ms

gain 117: 71 ms

gain 120: 63 ms

gain 200: 25 ms

gain 300: 8.1 ms

gain 400: 2.6 ms

gain 570: 0.4 ms

Uwaga: Jeśli ktoś chciałby badać takie sensory na poważnie, to dobrze byłoby zrobić "master flata", zmierzyć mu średni poziom, uprzednio skalibrowawszy go biasem/darkflatem, i dopiero z tych średnich poziomów korzystać. Dla tej dydaktycznej prezentacji ja ograniczyłem się do ustawienia mniej więcej patrząc na histogram w ASICAP-ie.

Z tego już można banalnie odtworzyć skalę wzmocnienia, a skoro umiemy oglądać szumy, to chyba już wszystko?

5) DO DZIEŁA! Odtwarzamy tabelkę SAMEMU!

Zacznijmy od pierwszej obserwacji. Kamera ASI294MM ma PEŁNĄ studnię (studnia ma sens tylko dla gainu 0, wyższe używają tylko jej części) wynoszącą 66387 e-, to właściwie prawie 2^16 e-! Wiemy też, że ADC ma 14 bitów. To znaczy, że na 1 poziom ADC przypadać muszą 4 elektrony! Dokładniej

(66387 e-)/(16384 ADU) = 4.05 e-/ADU.

Teraz już wiemy, jaki gain to unity gain! (nie wiem po co, ale wiemy). To taki gain, dla którego czas ekspozycji jest 4.05 razy mniejszy od czasu dla gainu 0 (zakładając zerowy offset). Ponieważ na gainie 0 nasz 50% flat ładował się 286 ms, szukamy takiego gainu, by 50% flata wchodziło w 286 ms/4.05 = 70.6 ms. Gain 117 bardzo dobrze spełnia ten warunek. JEST TO NAJGORSZY GAIN W TEJ KAMERZE. Jest o krok przez gainem 120, który jest najniższym HCG (high conversion gain), i już zobaczyliśmy, że ma dramatycznie niższy szum odczytu (niż 117), a praktycznie to samo wzmocnienie. Brzmi jak magia, ale to właśnie jest wzmacniacz dedykowany do niższych ułamków studni.

Wniosek: w tej kamerze unity gain wypadł tak niefortunnie, że producent ASI ukrył fakt o unity gain, i zmienił 117 na 120, gdyż zbyt wielu zagubionych bzdurami o unity gain, korzystało ze 117 (hue hue, facepalm, te rzeczy SOM TRUDNE, ale unity, unity najlepiej...). W niektórych kamerach nie ma unity gain, gdyż ADC ma więcej bitów niż studnia! I co wtedy zrobić, płakać? Moja rada -- zapomnijcie o unity gain, pomyślcie o tym co tu pokazuje pod kątem statystyk, które można momentalnie zobaczyć np w Pixie.

Ej, no to super?

a) wiemy, że dla gainu 0 mamy 4.05 e-/ADU

b) znamy względne "moce" gainów, bośmy zmierzyli czasy ekspozycji na flacie

c) znamy szumy odczytu w DN lub ADU bośmy zmierzyli stdDev w plikach bias na różnych gainach, akurat dla offset 80

d) to mamy wszystko, prawda? no tak, wystarczy pomnożyć szum w ADU przez gain w e-/ADU i dostaniemy szum w [e-], jak z kursem waluty

Zatem TADAM, tabelka z zebranych SAMEMU danych, korzystając jedynie z podanego przez producenta ładunku "full well"

445772725_2021-07-2023_41_12-gains-Excel.png.7bd7ea5f21d00a4bfa21954e2d6deaa7.png

I dla przypomnienia wykresy od ZWO ASI:

Ach, a co to DR? DR (dynamic range) to logarytm dwójkowy (ile bitów) z MAX_ADU/READ_NOISE_w_ADU. Gdybyśmy mieli... 100 poziomów, ale rozróżniali tylko co 5, to w sumie mielibyśmy 20 sensownych poziomów i nikt by z tą oceną nie dyskutował. To własnie jest DR! Mamy 14 bitów ADC, szum wynosi 2 ADU, to znaczy, że dwa sąsiednie poziomy są w sumie nierozróżnialne.

Tabelka mówi, że read noise dla gainu 0 i 120 wynosi... magia, 2 ADU. Jak ktoś pamięta logarytmy, to dzielenie przez te 2 ADU robi z 14 bit -- DR = 13 bitów, dla gainów 0 i 120.

Licząc: 14-LOG_2(READ_NOISE[ADU]) odtworzymy też ostatni wykres. Tą metodą wspaniały gain 117 traci prawie 3 bity (log_2(5.8)), spadając do nieco powyżej 11 bitów DR.

Nieźle nie?

6) Superbias

Może już teraz rozumiemy, że nasze mastery mają swój szum. Wprowadzają go więc do każdej klatki podczas kalibracji. Kalibrowanie dłuższych ekspozycji zatem wprowadza ten szum mniej razy. Ponadto, jak najlepiej uwolnić się od tego zabiegu, by nie utrudniać sobie później odszumiania i wydobycia detalu?

Prosto. Masterów musi być dużo. Ale ile? I co można z nimi robić? Weźmy na ten przykład "bias", bo ma on najwięcej wspólnego z tym opracowaniem. Czy trzeba tysiąc? No pewnie nie. Pewnie od 100 nie będzie widać znacznego przyrostu. Ja zrobiłem kilka masterów, dla gainu 120, dydaktyczny offset 80, kolejno z 1, 9, 36, 64, 100 oraz 256 klatek.

Szumy to kolejno:

x1, stdDev = 8.2 DN

x9, stdDev = 3.1 DN

x36, stdDev = 2.1 DN

x64, stdDev = 1.9 DN..... zaczyna się robić smutno

x100, stdDev = 1.8 DN... ehhh

x256, stdDev = 1.7 DN...

Widać, że od stu zysk mizerny a pracy sporo. Może nawet wcześniej. Poza tym ponieważ bias to i tak jest stała, to można go zastąpić stała, albo superbiasem. Ten wygodny proces w pixie brutalnie odszumia tego prawie już stałego master biasa. Jeśli wiemy (albo widzimy) w jakiej orientacji działa shutter naszej kamery możemy wybrać wiersze lub kolumny. Efektem jest bardzo gładki plik, którego poziomy mieszczą się w obrębie dwóch DN. Wygląda to tak:

945285453_2021-07-2100_06_49-PixInsight1.8.png.2134f2b586ee3b09deb01ee028531d3a.png

Kalibrowanie offsetu, np w krótkich flatach, lub jeśli akurat tego potrzebujemy, takim superbiasem wprowadzi minimum szumu, a da nam pewność, że zdjęcie jest skalowalne (znany punkt "zero").

7) Podsumowanie

Co z tego wynika?

Po pierwsze, że możemy sobie zawsze zmierzyć, ile poziomów na 16 bitów (0..65535) szumi nasz sensor. Gdy nie zmieniamy czasu ekspozycji, a zwiększamy gain, ZMNIEJSZA się szum odczytu. Fotonów w zdjęciu tyle samo! Co tracimy? Tracimy zakres dynamiczny, niektóre gwiazdy zaczynają się przepalać i "rosną".

Po drugie: zysk ponad gain 120 jest tak strasznie niewielki, nawet na nasze astrofotograficzne standardy, że mimo iż czasem "jeszcze bardziej optymalnie" (hue hue) byłoby podbić trochę gain, nie warto sobie zaprzątać głowy tym, dodatkowe mastery, pamiętanie, zmienianie etc. Ponadto możemy coś niechcący "przepalić". Jeśli coś "przepalamy" na 120 to znaczy, że albo powinniśmy robić krótsze suby... albo jeśli chcemy -> prawie 4 razy dłuższe na gainie 0!

Gain 0 jest kolejnym gainem, który ma duży sens, jeśli nie odpowiada nam 120 HCG, bo suby są zbyt krótkie i mamy ich za wiele (za wiele odczytów też agreguje read noise wielu subów), możemy zrobić 4 razy dłuższego suba, z ok 2 razy lepszym SNR na gainie 0. Gain 50 np. nie będzie miał dużego sensu, read noise urósł, wzmocnienie jest już bliskie 120, lepiej zrobić nieco krótszego na 120, albo przepalić trochę i później zerodować gwiazdy.

Kolejnym ciekawym wnioskiem jest to, że jeśli "zapamiętamy", zrozumiemy, relację między gainami, np. że 120 jest 4 razy silniejszy niż 0, albo który gain (może 250), jest 4 razy silniejszy od 120, możemy na 4 razy krótszym czasie testować poziom ekspozycji!

Po co patrzeć, czy przepala nam się ośmiominutowy sub na gainie 0 pasmo L, kiedy możemy sprawdzić, czy pali się dwuminutowy sub na gainie 120? Albo lepiej! trzydziestosekundowy sub na gainie 250?

Reasumując: gain 0 -> 480 s, gain 120 -> 120 s, gain 250 -> 30 s, będą miały tę samą saturację (jasność w wynikowym pliku)! Oczywiście, może 30 s będzie miało bardzo słaby SNR, ale przecież NIGDY NAM SIĘ NIE PALI MGŁAWICA, tylko gwiazdy, a te już będzie widać doskonale. I zamiast tracić 30 minut na dopracowanie czasu ekspozycji, zużyjemy 30 sekund, pomnożymy w głowie coś przez jakieś mnożniki i od razu na żywca możemy lecieć 8 minut na gainie 0, jeśli 30 sekund na gainie 250 jest dobre!

Te i wiele innych dobrych wniosków o których zapomniałem wynikną z tego, że dobrze rozumiecie co w Waszych sensorach szumi i gdzie. A dotrzeć do tego można łatwo. W salonie

Trzymajcie się, może jeszcze coś napiszę.

Na zakończenie, za karę dla wytrwałych, inny Amelikan,

https://astrob.in/13csg6/B/

Tuvoc · 21 Lipca 2021

7 godzin temu, Przemek Majewski napisał:

Ano po to, że mimo, że f/5 w 50 mm obiektywie i 12 calowym Newtonie daje taki sam strumień na piksel, to jednak gwiazdy w 12" będą dopalać się duuuużo szybciej. (12"/2")^2=36x większy strumień wpadnie może na 9 pikseli? a Tam 1x strumień upadnie na 1 piksel i trochę. Poza tym często fajnie jest dobrać długość ekspozycji tak, by nadal nie mieć problemu ze spalonymi gwiazdami, ale z drugiej strony, żeby nasza mgławica nie zajmowała tylko dna histogramu, albo byśmy nie mieli 500 ekspozycji co minutę.

Czyli ten aspekt tylko testem w terenie? Próbuję się właśnie wstrzelić w jakiś optymalny czas dla Newtona f/5. O ile trafiłem idealnie dla TS APO 65q czyli f/6.5 i ASI 294MC Pro to przy niutku albo mam kaszkę z obiektem albo spalone gwiazdy.

Tuvoc · 21 Lipca 2021

Tak w ogóle to kapitalny tekst Polecam każdemu kto chce mieć coś więcej niż czarną skrzynkę (w sumie to częściej czerwoną) wypluwającą jakieś randomowe wyniki tylko chciałby świadomie korzystać ze swojego sprzętu.

Edytowane 21 Lipca 2021 przez Tuvoc

tex88 · 21 Lipca 2021

Warto zapoznać się z opracowaniem kolegi StevenBellavia z forum cloudynights. Opracował mocno rozbudowane arkusze kalkulacyjne dla kilku kamer ZWO umożliwiające odpowiedni dobór czasu ekspozycji dla różnych parametrów. Odkąd stosuję czasy obliczone z arkusza dla ASI183 mam nieprzepalone gwiazdki.

@Tuvoc powinieneś to sprawdzić.
Wołam też osoby z wątku o studni, które mogą być zainteresowane @Duser @Piotr4d @Behlur_Olderys
https://drive.google.com/drive/folders/1EnRw69iA5_kTBxObnU9CKj5GilnZW8VJ

rambro · 21 Lipca 2021

Dzięki za ten tekst i poprzedni o kalibracji ASI294MM.

Jak ktoś chce szybko sprawdzić swoją kamerę, to można użyć darmowej wersji SharpCap. Przykład dla mojej poprzedniej kamery ASI294MC PRO.

rambro · 21 Lipca 2021

Czy przy filtrach 1,25" i f5.6 masz od nich jakąś winietę z ASI294MM PRO ?.

Edytowane 21 Lipca 2021 przez rambro

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

Godzinę temu, rambro napisał:

Dzięki za ten tekst i poprzedni o kalibracji ASI294MM.

Jak ktoś chce szybko sprawdzić swoją kamerę, to można użyć darmowej wersji SharpCap. Przykład dla mojej poprzedniej kamery ASI294MC PRO.

tak wspominałem o tym, moją ideą było wlasnie zrozumiec, jak te "testery" testują sensory, tzn co jest pod spodem

21 Lipca 2021

Wspaniałe opracowanie!

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

Godzinę temu, rambro napisał:

Czy przy filtrach 1,25" i f5.6 masz od nich jakąś winietę z ASI294MM PRO ?.

tak. delikatną. widać to na flacie L. jest w moim poprzedniem tekscie o "kalibrowaniu brzydkiego tla" (ale to f/3.9). 31 mm bedzie pewnie idealne do 294, ale mozna przyoszczedzic i uzywac 1.25" i mała odrobinę stracic. w f/5.6 pewnie mniej. flat to wyprostuje, ale sygnał w rogach tak czy siak bedzie gorszy. nie bedzie to np. przeszkadzac, gdy w rogu nie bedzie mgławicy. chociazby.

Edytowane 21 Lipca 2021 przez Przemek Majewski

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

Teraz, wessel napisał:

Wspaniałe opracowanie!

jestem wzruszony, nie smutny. ale nie ma tu takiej minki w reakcjach

Kapitan Cook · 21 Lipca 2021

Dla mnie czarna magia. Jak dla mnie mając ten sam setup jedyne co wpływa na ilość szumu na zdjęciu to czas naświetlania. Im dłuższy tym lepszy bądź ograniczony do tego co pociągnie montaż. A to jaki gain sobie do tego ustawimy jest drugorzędne aby tylko nie przepalić. Zawsze wydaje mi się że problem w takich porównaniach jest w tym że dla coraz większych gainow zmniejsza się czas naświetlania aby ekspozycja była taka sama. A co gdyby zostawić taki sam czas i zmieniać gain, oczywiście nie doprowadzając do przepalen. Ja mówię to wszystko z pozycji osoby robiącej głównie lustrzankami i mój setup pozwala na max 2 min ekspozycję i ze swojego doświadczenia a próbowałem ISO od 200 do 3200 przy tych samych czasach nie widzę znaczącej różnicy w poziomie szumu na stacku. Może wynika to też z tego że głównie to są matryce Nikona a on ma ISO inverient.

Teraz chciałbym wykorzystać 178mm do krotkoczasowej - 10-15 s astrofotografii galaktyk i mgławic. I po pierwszych testach też nie widzę znaczącej roznicy w zaszumienie materialu stosując ten sam czas i różne gainy.

Zazanaczam że to tylko moje obserwacje, Może ktoś wyprowadzi mnie z błędu.

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

2 godziny temu, Tuvoc napisał:

Czyli ten aspekt tylko testem w terenie? Próbuję się właśnie wstrzelić w jakiś optymalny czas dla Newtona f/5. O ile trafiłem idealnie dla TS APO 65q czyli f/6.5 i ASI 294MC Pro to przy niutku albo mam kaszkę z obiektem albo spalone gwiazdy.

tak, raczej tak.

nawet gorzej! w danym terenie o danej porze. szczególnie latem w Polsce sky bgd jest bardzo zmienny, a noc dopiero powraca. Poziom tła będzie inny w Wawie, inny na Wsi, inny w Biesach.

dlatego sugeruję, by poznac wielokrotności gainow, wtedy mozna działac na "stopach" jak w typowej fotografii. i stracic mniej czasu a ekspozycje pozniej pomnozyc. dobrze moc w minutke oszacowac "jakie mamy dzis tlo, i jak mocne gwiazdy w kadrze"

Edytowane 21 Lipca 2021 przez Przemek Majewski

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

2 minuty temu, Adam87 napisał:

Dla mnie czarna magia. Jak dla mnie mając ten sam setup jedyne co wpływa na ilość szumu na zdjęciu to czas naświetlania. Im dłuższy tym lepszy bądź ograniczony do tego co pociągnie montaż. A to jaki gain sobie do tego ustawimy jest drugorzędne aby tylko nie przepalić. Zawsze wydaje mi się że problem w takich porównaniach jest w tym że dla coraz większych gainow zmniejsza się czas naświetlania aby ekspozycja była taka sama. A co gdyby zostawić taki sam czas i zmieniać gain, oczywiście nie doprowadzając do przepalen. Ja mówię to wszystko z pozycji osoby robiącej głównie lustrzankami i mój setup pozwala na max 2 min ekspozycję i ze swojego doświadczenia a próbowałem ISO od 200 do 3200 przy tych samych czasach nie widzę znaczącej różnicy w poziomie szumu na stacku. Może wynika to też z tego że głównie to są matryce Nikona a on ma ISO inverient.

Teraz chciałbym wykorzystać 178mm do krotkoczasowej - 10-15 s astrofotografii galaktyk i mgławic. I po pierwszych testach też nie widzę znaczącej roznicy w zaszumienie materialu stosując ten sam czas i różne gainy.

Zazanaczam że to tylko moje obserwacje, Może ktoś wyprowadzi mnie z błędu.

nie jesteś w błędzie. na wszystko własciwie odpowiadam w tekscie, przykro mi, że niejasno. sprobuje odpowiedziec tu w skrocie, moze to pomoze.

1) "bez przepaleń zwiekszyc gain" -- w dziennym foto to niemozliwe, albo jest optymalnie doswietlone, albo nie. stad ten iso triangle.

2) w astro mamy strasznie niedoswietlone fotki. gain x4 oznacza wiekszy szum w danych... ale? no ale "4x mniejszy strecz" i to tu jest pies pogtzebany

ewentualnie gwiazdy podrosną

3) tak jak napisalem, szum luminancji zależy od calkowitego czasu integracji, i tak jak zawsze pisze w moich opracowaniach

NAJWAZNIEJSZE SA LIGHTY I WYJAZDY W TEREN.

To co tu pisze daje małe roznice, ale niektórych ciekawi, to takie akademickie dyskusje.

4) Przykładowo:

jak ktos zbierze

25 x 8 minut na gain 120 oraz

100 x 2 minuty na gainie 250 (cztery razy mocniejszy)

to dane w mglawicy beda bardzo bardzo pdobne. 120 bedzie lepsze, jesli byles w bortle 2, a w bortle 4 moze roznicy nie da sie nawet zmierzyc matematycznie.

tym niemniej jednak "teoretycznie" lepiej robić mniej odczytow.

ja lubię 178mm do ksiezyca i planet. próbuj i wrzucaj efekty

pozdrawiam

Kapitan Cook · 21 Lipca 2021

9 minut temu, Przemek Majewski napisał:

1) "bez przepaleń zwiekszyc gain" -- w dziennym foto to niemozliwe, albo jest optymalnie doswietlone, albo nie. stad ten iso triangle.

Tam napisałem zmienić gain a nie zwiększyć W astro chodziło mi raczej o zostawienie takiego samego czasu naświetlania a zmienianie wartości gain ale w zakresie aby nie przepalić czyli raczej schodząc np w miarę ekspozycja jest dla 2 min i gain 100 to zobaczyć co wyjdzie dla 2 min i gain 10. W fotografii dzienniej przynajmniej u Nikona wychodzi zasadniczo to samo. Najważnisze parametry to Czas i F stop, a czy dam ISO 100 i w Lightroomie dam korektę +5 czy od razu ISO 3200 różnica jest minimalna.

14 minut temu, Przemek Majewski napisał:

2) w astro mamy strasznie niedoswietlone fotki. gain x4 oznacza wiekszy szum w danych... ale? no ale "4x mniejszy strecz" i to tu jest pies pogtzebany

ewentualnie gwiazdy podrosną

Tutaj widzę jedynie jakąś praktyczną przewagę większego bądź mniejszego gainu, tylko do końca nie rozumiem. Czy chodzi o to że przy mniejszym gainie byłyby mniejsze gwiazdy ?

17 minut temu, Przemek Majewski napisał:

4) Przykładowo:

jak ktos zbierze

25 x 8 minut na gain 120 oraz

100 x 2 minuty na gainie 250 (cztery razy mocniejszy)

A jak wyglądałaby sytuacja gdyby palić 25 x 8 minut na gainie 0 bądź 20, tak czy siak małej wartości ?

Generalnie dla mnie jako amatora najbardziej logiczne jest używanie max czasów naświetlania (chyba że ktoś ma klasa sprzęt i może palić po 1h) i średnich gainów czy ISO.

Pozdrawiam

Paether · 21 Lipca 2021

Zupełnie nie moja bajka, a części tekstu nawet nie rozumiem, ale nie można nie docenić opracowania, tym bardziej że sypią się pochwały od zaznajomionych z tematyką. Dlatego klikam wszystkie przyciski, które mogą w jakikolwiek sposób wesprzeć wątek

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

14 minut temu, Adam87 napisał:

Tam napisałem zmienić gain a nie zwiększyć W astro chodziło mi raczej o zostawienie takiego samego czasu naświetlania a zmienianie wartości gain ale w zakresie aby nie przepalić czyli raczej schodząc np w miarę ekspozycja jest dla 2 min i gain 100 to zobaczyć co wyjdzie dla 2 min i gain 10. W fotografii dzienniej przynajmniej u Nikona wychodzi zasadniczo to samo. Najważnisze parametry to Czas i F stop, a czy dam ISO 100 i w Lightroomie dam korektę +5 czy od razu ISO 3200 różnica jest minimalna.

Tutaj widzę jedynie jakąś praktyczną przewagę większego bądź mniejszego gainu, tylko do końca nie rozumiem. Czy chodzi o to że przy mniejszym gainie byłyby mniejsze gwiazdy ?

A jak wyglądałaby sytuacja gdyby palić 25 x 8 minut na gainie 0 bądź 20, tak czy siak małej wartości ?

Generalnie dla mnie jako amatora najbardziej logiczne jest używanie max czasów naświetlania (chyba że ktoś ma klasa sprzęt i może palić po 1h) i średnich gainów czy ISO.

Pozdrawiam

1) 0 i 25 to bylaby strata czasu i zawracanie glowy. nawet większe od mojego ględzenia o teorii

2) tak, gwiazdy byly mniejsze... ale co z tego, jak strecz trzeba by bylo dać wiekszy!

3) jak pisalem zachowanie zakresu dynamicznego jest tu kluczowe -- pytanie czy umiemy skorzystać z tego zakresu

4) przyklad:

- dajemy gain 4x taki i widzimy podopalane gwiazdy... dopalone piksele mają 1.000000. Nic sie juz nie da zrobić

- dajemy gain x1 i mniej gwiazd dopalonych. ale robimy duuużo mocniejszy strecz. nagle gwiazdy... takie same. ale tylko z pozoru. Bo to nie 1.0000 a 0.98887. Nie różni się to nic "na oko". Ale daje możliwości w obrobce.

Za to w dole histogramu moze być wiekszy szum, bo uzylismy nieco mniejszego gainu. Zwiekszanie szumu odczytu ma sens jesli wydluzamy ekspozycje (odczytujemy mniej razy). I wlasnie ilosciowa analiza jest wazna.

W ogole to takie troche miazdzace (mnie) podsumowanie:

te sensory maja teraz tak niskie szumy odczytu, ze naprawde prawie nie warto sie tym przejmowac. 0 lub 120 i nie dopalac za bardzo informacji o profilach gwiazd i heja!

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

19 minut temu, Paether napisał:

Zupełnie nie moja bajka, a części tekstu nawet nie rozumiem, ale nie można nie docenić opracowania, tym bardziej że sypią się pochwały od zaznajomionych z tematyką. Dlatego klikam wszystkie przyciski, które mogą w jakikolwiek sposób wesprzeć wątek

dzięki. nie spodziewałem się nawet, że w ogóle ktoś to będzie czytał... taki jestem zepsuty >]:-)

spodziewałem się raczej komentarzy "i co z tego, wypad z baru" xD

wismat · 21 Lipca 2021

1 minutę temu, Przemek Majewski napisał:

dzięki. nie spodziewałem się nawet, że w ogóle ktoś to będzie czytał... taki jestem zepsuty >]:-)

spodziewałem się raczej komentarzy "i co z tego, wypad z baru" xD

Nie no bez przesady. Jeden kupi sportowy samochód i cieszy się że ma dobrego kopa, a inny będzie wnikał w jego podzespoły i będzie się zastanawiam co sprawia, że ten samochód ma takiego kopa
Ciekawe wyjaśnienie, duża wiedza płynie z tego, kto będzie chciał to coś wyciągnie dla siebie.

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

1 minutę temu, wismat napisał:

Nie no bez przesady. Jeden kupi sportowy samochód i cieszy się że ma dobrego kopa, a inny będzie wnikał w jego podzespoły i będzie się zastanawiam co sprawia, że ten samochód ma takiego kopa
Ciekawe wyjaśnienie, duża wiedza płynie z tego, kto będzie chciał to coś wyciągnie dla siebie.

wzruszony. nie smutny ^^

Kapitan Cook · 21 Lipca 2021

3 minuty temu, Przemek Majewski napisał:

1) 0 i 25 to bylaby strata czasu i zawracanie glowy. nawet większe od mojego ględzenia o teorii

Ja właśnie jestem ciekaw opinii kogoś mądrzejszego. Ja w DSLR przy ISO 100 widziałem bardzo podobne efekty co przy 1600. Większy stretch i tyle

5 minut temu, Przemek Majewski napisał:

2) tak, gwiazdy byly mniejsze... ale co z tego, jak strecz trzeba by bylo dać wiekszy!

Tutaj chyba i tak wszyscy maskują bądź w ogóle robią oddzielną warstwę z gwiazdami, więc jest to bardzo cenne mieć na początku obróbki jak najmniejsze gwiazdy

I jeszcze na koniec dopiszę że kompletnie nie rozumiem zupełnie innego traktowania CCD i CMOS tzn czas palenia klatek. Jako użytkownik lustrzanek z takim i takim typem sensora nie widziałem potrzeby palenia dłuższych klatek. Jak dla mnie jedyne co tłumaczy czemu użytkownicy CCD palą tak długie klatki jest to że to stara technologia. Gdyby rozwijano ją tak jak CMOS to dziś użytkownicy CCD palili by o wiele krótsze klatki. To samo odnosi się do CMOS , czemu ktoś ma nie palić 15 klatek jeśli tylko miałby sprzęt i niebo ku temu. Ja mogę z swojego doświadczenia powiedzieć że gdybym tylko mógł to przy moim niebie spokojnie zszedłbym do ISO 100 i 30 min klatek i nadal nie miał bym przepalonego zdjęcia.

Tayson · 21 Lipca 2021

Hej Przemek.

Nie rozumiem tego

Ponadto, w wypadku wysokiego offsetu, jest bardzo ważne by go kalibrować, aby np. nie kalibrować naprawdę stałej stałej flatem!

ps.

mysle ze wzruszenie najlepiej opisac symbolem serduszka

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

Teraz, Adam87 napisał:

Ja właśnie jestem ciekaw opinii kogoś mądrzejszego. Ja w DSLR przy ISO 100 widziałem bardzo podobne efekty co przy 1600. Większy stretch i tyle

Tutaj chyba i tak wszyscy maskują bądź w ogóle robią oddzielną warstwę z gwiazdami, więc jest to bardzo cenne mieć na początku obróbki jak najmniejsze gwiazdy

I jeszcze na koniec dopiszę że kompletnie nie rozumiem zupełnie innego traktowania CCD i CMOS tzn czas palenia klatek. Jako użytkownik lustrzanek z takim i takim typem sensora nie widziałem potrzeby palenia dłuższych klatek. Jak dla mnie jedyne co tłumaczy czemu użytkownicy CCD palą tak długie klatki jest to że to stara technologia. Gdyby rozwijano ją tak jak CMOS to dziś użytkownicy CCD palili by o wiele krótsze klatki. To samo odnosi się do CMOS , czemu ktoś ma nie palić 15 klatek jeśli tylko miałby sprzęt i niebo ku temu. Ja mogę z swojego doświadczenia powiedzieć że gdybym tylko mógł to przy moim niebie spokojnie zszedłbym do ISO 100 i 30 min klatek i nadal nie miał bym przepalonego zdjęcia.

1) Gwiazdy też są zawsze "takie same". Sam o tym mówisz.Tyle samo fotonów niezależnie od gainu. Tu problemem jest, jak pisałem "uciety profil" gwiazdy. Plaski wierzcholek gwiazdy nie jest problemem dla morfologii, może być dla dekonwolucji, ale tej lepiej nie uzywac do duzych gwiazd i tak

2) iso 100 i iso 1600 i tak samo dluga sesja. ale wiecej odczytów czy mniej? Tzn. mniej plików na ISO 100? Przy sensownym dodatku light pollution niczego nie zobaczysz "okiem". Ale "liczby" mógłbyś tak jak pokazuje zmierzyć. I na pewno beda inne, chyba, że aparat Cie oszukuje i np. robi Ci coś cyfrowego z danymi.

3) to co ja tu piszę, o czym z całą pokorą wspominam, jest troche akademickie, i dla koneserów. Róznice beda niewielkie i będą miały znaczenie, jesli np. będę prowadził badania naukowe w Chile, etc. na Wawskich przedmieściach... to nie bardzo. Ja po prostu te rzeczy lubię

rambro · 21 Lipca 2021

2 minuty temu, Adam87 napisał:

Ja właśnie jestem ciekaw opinii kogoś mądrzejszego. Ja w DSLR przy ISO 100 widziałem bardzo podobne efekty co przy 1600. Większy stretch i tyle

Tutaj chyba i tak wszyscy maskują bądź w ogóle robią oddzielną warstwę z gwiazdami, więc jest to bardzo cenne mieć na początku obróbki jak najmniejsze gwiazdy

I jeszcze na koniec dopiszę że kompletnie nie rozumiem zupełnie innego traktowania CCD i CMOS tzn czas palenia klatek. Jako użytkownik lustrzanek z takim i takim typem sensora nie widziałem potrzeby palenia dłuższych klatek. Jak dla mnie jedyne co tłumaczy czemu użytkownicy CCD palą tak długie klatki jest to że to stara technologia. Gdyby rozwijano ją tak jak CMOS to dziś użytkownicy CCD palili by o wiele krótsze klatki. To samo odnosi się do CMOS , czemu ktoś ma nie palić 15 klatek jeśli tylko miałby sprzęt i niebo ku temu. Ja mogę z swojego doświadczenia powiedzieć że gdybym tylko mógł to przy moim niebie spokojnie zszedłbym do ISO 100 i 30 min klatek i nadal nie miał bym przepalonego zdjęcia.

Niezależnie jaki gain ustawisz fotonów wpadnie tyle samo, a od tego głównie zależy wynikowy SN. Końcowy efekt można uzyskać podobny. Różnica będzie w szumie odczytu i dynamice. Mniejszy szum odczytu powoduje, że klatki mogą być krótsze (pojedyncze, cały stack podobna długość). Ponieważ szumy we wzorze na SN są pod pierwiastkiem to jak jeden składnik (rn niezależny od czasu) będzie dużo mniejszy niż inny (szum od tła nieba, który rośnie liniowo z czasem) ten mniejszy składnik przestanie mieć praktyczne znaczenie. Klatki w CMOS mogą być krótsze, bo rn jest zwykle mniejszy. Większa dynamika to mniej przepaleń.

2 minuty temu, Tayson napisał:

Hej Przemek.

Nie rozumiem tego

Ponadto, w wypadku wysokiego offsetu, jest bardzo ważne by go kalibrować, aby np. nie kalibrować naprawdę stałej stałej flatem!

ps.

mysle ze wzruszenie najlepiej opisac symbolem serduszka

Ja to rozumiem, tak aby używać BIAS lub Dark Flat do Flat oraz DARK do Light. W przeciwnym przypadku duży offset spowoduje błędną kalibrację (niepotrzebna duża wartość stała dodana do flata i light).

Kapitan Cook · 21 Lipca 2021

2 minuty temu, Przemek Majewski napisał:

2) iso 100 i iso 1600 i tak samo dluga sesja. ale wiecej odczytów czy mniej? Tzn. mniej plików na ISO 100? Przy sensownym dodatku light pollution niczego nie zobaczysz "okiem". Ale "liczby" mógłbyś tak jak pokazuje zmierzyć. I na pewno beda inne, chyba, że aparat Cie oszukuje i np. robi Ci coś cyfrowego z danymi.

Taka sama ilość klatek i taki sam czas naświetlania pojedynczej.

To się tyczy na pewno Nikonów które mają matryce ISO-invarient gdzie tak naprawdę nie jest istotne jakie masz ISO. W Canonie przynajmniej takim jaki posiadam czyli 1200D to jest dramat kiedy podniesie się niedoświetlane zdjęcie o 5 przysłon, cały obraz dosłownie pokrywa się przebarwieniami i wzorem siatki.

Przemek Majewski · 21 Lipca 2021

4 minuty temu, Tayson napisał:

Hej Przemek.

Nie rozumiem tego

Ponadto, w wypadku wysokiego offsetu, jest bardzo ważne by go kalibrować, aby np. nie kalibrować naprawdę stałej stałej flatem!

ps.

mysle ze wzruszenie najlepiej opisac symbolem serduszka

1) Ale to "kocham", a aż tak Waszych odpowiedzi nie kocham. Zróbcie mi wzruszacza.

2) Tłumacze (jest troche o tym w kalibracji):

- wezmy do tego idealny sensor, zero amp glow, zero termala, tylko read noise i offset

- optyka za to nieidealna i brudna, flat wymagany bardzo bardzo

- co jest w pliku "light"

LIGHT = STAŁA + ŚWIATŁO_ZAPISANE (1)

(normalnie byłby tam jeszcze amp glow termal etc)

Ale równanie (1) trzeba udokładnic, swiatlo przeszlo przez optykę, więc

LIGHT = STAŁA + ŚWIATŁO_PRAWDZIWE*WAGI_FLATA. (2)

Idea mierzenia flata, polega na założeniu, że "swiatlo_prawdziwe" jest stałe! wtedy

FLAT = STAŁA + STRUMIEN * WAGI_FLATA (3)

bo robimy gą tą samą optyką. By odjąć tę stałą w (3) potrzebne darkflaty lub superbias.

Teraz jedyna poprawna kalibracja light'a to

(LIGHT - STAŁA)/WAGI_FLATA.

Gdybyśmy nie odjęli tej stałej, a podzielili przez flata dostaniemy z rownania (2)

LIGHT/WAGI_FLATA = STAŁA/WAGI_FLATA + ŚWIATŁO_PRAWDZIWE.

w ten sposób błednie zakodowaliśmy odwrotność flata w naszym tle, które pozniej bedziemy musieli kalibrować skillami w post processingu. A po co.

Niezrozumienie, że tam w plikach jest stała z powodu offsetu jest częsta bolączką początkujących, ktorzy piszą o różnych kombach kalibracyjnych.

Dzięki, że dopytałeś, może to nie najjaśniej napisałem. Wiem, że Ty to doskonale wiesz, bo bez tego nie robiłbyś tak świetnych zdjęć bardzo ciemnych obiektów