Obiekt tygodnia 05.02.2015 - Collinder 69

panasmaras · 20 Lutego 2015

Z powodu gapiostwa, odcinek ląduje ze sporym opóźnieniem. Autorem jest Janko, a ja życzę miłej lektury.

Dawno, dawno temu był taki szlagier, którego refren zaczynał się słowami „Mów do mnie, mów do mnie, mów jeszcze, ja bajki tak lubię ogromnie”. Ja jednak postaram się mówić tylko o obiektach dostępnych dla szarego zjadacza fotonów pod naszym pięknym, choć nieco pochmurnym i zamglonym niebem. Obiekty takie z pewnością znajdziemy w gwiazdozbiorze Oriona, choć często szukamy ich nie tam, gdzie trzeba. Mamy takie jakieś, delikatnie mówiąc - odchylenie, że najchętniej sięgamy herosowi poniżej pasa. Owszem, można się zachwycać tym, co się tam znajduje, jednak nie jest to wszystko a nawet nie najważniejsze. Wprawdzie bohaterowi walczącemu z potężnym Bykiem oraz ścigającemu nimfy – Plejady potrzebne są różne fragmenty anatomii, jednak bez głowy ani rusz!

Pomiędzy i nieco ponad ramionami tworzonymi przez pomarańczowoczerwoną Betelgezę (α Ori) i zimnobiałą Bellatrix (γ Ori) znajduje się głowa Oriona złożona z kilku gwiazd, z których najjaśniejsza jest λ Ori, inaczej Meissa lub Heka.

Okolice głowy Oriona; mapę wytworzył kol. Rokita w oparciu o katalog SAC 8.1.

Głowa ta ma oryginalny kształt – jest przełamaną zygzakowato pionową linią, której środek stanowią trzy najjaśniejsze gwiazdy – λ, φ1 i φ2 Ori. Pomiędzy λ i φ1 Ori znajduje się rządek trzech gwiazd 6-7 mag, zaś ponad λ Ori jest jeszcze jedna ok. 5,5 mag. Towarzyszy im kilkanaście słabszych na obszarze o średnicy ponad 1°. Wszystkie oprócz φ2 Ori są białe, głównie typu widmowego B, i znajdują się w podobnej odległości od Ziemi (około 1300 lat świetlnych). Żółtopomarańczowa φ2 Ori położona jest niemal dziesięciokrotnie bliżej i najwyraźniej nie należy do rodziny.

Rodziną tą jest młoda, licząca sobie zaledwie około 4 milionów lat gromada otwarta Collinder 69 (Cr 69).

Cr 69; mapę wytworzył kol. Rokita w oparciu o katalog SAC 8.1.

Typ gromady według klasyfikacji Trumplera określono jako II 3 p n, czyli jest to gromada wyodrębniona lecz słabo zagęszczona ku środkowi (II), o znacznym zróżnicowaniu jasności (3), o małej liczebności – poniżej 50 gwiazd (p), z towarzyszącą mgławicą (n).

Mgławica, owszem, towarzyszy gromadzie, jednak jest bardzo rozległa i niezwykle rozrzedzona jak na tak młodą gromadę, w której ciągle zachodzą procesy gwiazdotwórcze. Nosi nazwę Sharpless 2-264 (Sh2-264) i jest jedynie częściowo i z trudem widoczna zerkaniem przez spore teleskopy z użyciem filtra O-III. Na jej tle pojawiają się na zdjęciach ciemne mgławice Barnard 30 (B30) i Barnard 35. Cały obszar nazwany został asocjacją λ Orionis i był intensywnie badany ze względu na swe unikalne cechy.

Narodziny młodych gwiazd w głowie Oriona, widziane przez teleskop Spitzera

Źródło: http://www.space.com/14120-young-stars-emerge-orion-head.html

Barnard 32 (fragment B30) na tle Sh2-264

Źródło: http://www.pbase.com/tango33/image/143299754

Barnard 35

Źródło: http://www.pbase.com/image/143299952

λ Orionis czyli Meissa (po arabsku Al-Maisan, czyli „Lśniąca”) jest układem wielokrotnym o głównym składniku typu widmowego O8 III i jasności 3,54 mag oraz słabszym typu B0.5 V, 5,61 mag oddalonym o 4,4 sekundy łuku. Trzeci, bardziej oddalony (ok. 30”) składnik, Meissa C, 11,2 mag, jest typu F8 V i posiada bardzo lekkiego towarzysza, prawdopodobnie brązowego karła. Tutaj mamy relacje z obserwacji λ Orionis prowadzonych przez amerykańskich astroamatorów w ramach akcji „33 Doubles Observing Projects”

Więc jednak nie dotrzymałem słowa i opowiadam o rzeczach nie zawsze łatwo widocznych dla astroamatora. Na swoje usprawiedliwienie napiszę, że nie są to bajki a astroamator nie tylko obserwuje, lecz także stara się pogłębić wiedzę o obserwowanych obiektach. Jeśli więc wieczór nie będzie całkiem pochmurny, spróbuj przyjrzeć się głowie Oriona i porozmyślać nad tym, co w niej tkwi, oczywiście poza polowaniem i miłością. Potem zaś koniecznie daj znać, jak poszło!

panasmaras · 20 Lutego 2015

...a już zupełnie od siebie dodam, że mój ulubiony składnik Asocjacji Lambdy Orionis - Barnard 30 - jest wcale nie taki trudny w wizualu. Do jego wyłapania polecam lornetkę z powiększeniem około 10x, żeby mieć możliwie duże pole widzenia.

B30 to kawał ciemnotki o średnicy niemal jednego stopnia, rozciągający się na zachód od prezentowanego na zdjęciu fragmentu przedstawiającego B32. Warto zadać sobie odrobinę trudu i odnaleźć tę mgławicę - pod ciemnym niebem znalezienie jej południowo-wschodniej, dość wyraźnej granicy nie jest może łatwe, ale wyczynem też z pewnością nie jest, przynajmniej dla średnich lornetek.

W moim przypadku najlepiej sprawdziła się 10.5x70. Filtry UHC zdawały się delikatnie pomagać, ale tylko w przypadku wschodniej krawędzi Barnarda 30. Małego cypla oznaczonego jako B32 nie udało mi się wyłapać, ale powinno być to wykonalne, jeśli dysponujemy lornetą 100 mm czy refraktorem o podobnej aperturze. Warto też spróbować się zmierzyć z ciemną kiszką odchodzącą na południe od B32 - Barnardem 225.

Czego się spodziewać w wizualu? Przede wszystkim złamania gradientu Drogi Mlecznej. Najłatwiej można to zauważyć, skierowując lornetkę lub teleskop parę stopni na wschód od B30, zaadoptować nieco wzrok, a następnie powoli przesuwać pole widzenia na zachód. Mniej więcej na wysokości Cr69 powoli gasnące pole gwiezdne zostanie zauważalnie mocniej wycięte. Północna i zachodnia granica B30 są znacznie trudniejsze do wyłapania. Raz czy dwa wydawało mi się, że je widziałem, ale nie wiem czy to wyobraźnia nie domknęła ciemnego owalu mgławicy.

A poniżej mały bonus - zdjęcie z "Fotograficznego atlasu wybranych regionów Drogi Mlecznej" Barnarda.

źródło: http://www.library.gatech.edu/bpdi/bpdi.php?step=2&area=In%20Orion

Edytowane 20 Lutego 2015 przez panasmaras