Lornetki, mróz i mgławice

Janko · 29 Stycznia 2012

Wyczekiwałem tego weekendu od dawna. Po długim okresie pogoda miała się przełamać i poprawić wkrótce po nowiu. Tak też się stało. Jednak zapowiedzi nie były pewne – która to noc będzie naprawdę pogodna i czy w ogóle. Wybierając się wczoraj do rodziny za Warszawę, w okolice mojej najlepszej miejscówki, zabrałem ze sobą część sprzętu – lornetki poza tą największą (kątową), lekki fotelik z odchylanym oparciem i chiński statywik „na kurzej nóżce”. Zarówno w Warszawie jak i na wschód od niej snuły się po niebie lekkie chmurki a smugi kondensacyjne po samolotach rozwlekały się na 90 stopni. Niedobrze. Spełniwszy obowiązek towarzyski (mniam, mniam) zacząłem tęsknie spoglądać to na Księżyc, to na Wenus i Jowisza widocznego jeszcze przed zmierzchem. Rokowania nadal złe, chmur jakby nawet przybywa. Więc jak już się ściemniło, około szóstej, wystawiłem statyw, zawiesiłem lornetkę, by przez te mgiełki i chmurki spojrzeć sprzed domu na gwiazdy. A tu olśnienie – żadnych chmur nie ma, horyzont czysty. Więc szybko naciągam bety na grzbiet, nogi i całą resztę, przepraszam rodzinę i brykam 15 km dalej na moje ulubione śródleśne pólko. Wbrew obawom nie grozi zakopanie w śniegu. Samochód daje się ustawić poza obrysem drogi, za nim fotelik sprytnie schowany w cieniu sosny, bo Księżyc niby młody ale wysoko i całkiem jasny. Ze statywu już zrezygnowałem, bo po pierwsze zaczął się składać na mrozie a po drugie manewrowanie przy nim grozi odmrożeniem rąk. Poręcze pod łokciami i oczodoły pod okularami lornetki muszą wystarczyć. W optymistycznym programie były mgławice, jednak nadzieje na nie nieco osłabły. Tymczasem M42 – Wielka mgławica w Orionie, przez 15x60 z filtrem UHC-E wetkniętym w jeden z okularów całkiem ładna, coraz rozleglejsza w miarę patrzenia, asymetryczna, z prawym, zachodnim skrzydłem rozleglejszym. Potem w innych lornetkach, już bez filtra, zerkaniam niewiele gorsza, nawet w niewielkiej 8,5x44. Więc nieśmiało ku celowi głównemu – IC 434, słabej krawędzi światła pod Alnitakiem (zeta Ori). To na jej tle leży jeden z najsławniejszych obiektów, ciemna mgławica B33, inaczej Koński Łeb. Po dłuższej chwili wpatrywania się na zmianę z zerkaniem, słabiutka krawędź zaczyna być widoczna. Później dopatruję się jej także bez filtra. Końskiego Łba nie widziałem (chyba nie widziałem, raczej nie widziałem). Jednak uważam, że jest on do zobaczenia przez lornet(k)ę w polskich warunkach. Skoro Phil Harrington widział na Florydzie, to czemu nie my w Bieszczadach czy na innych Mazurach. Gdybym miał ze sobą moją Grubą Bertę (20x77) ze statywem, gdybym poczekał, aż Orion wespnie się wyżej a Księżyc zajdzie, to kto wie, kto wie. Jednak Głowę Czarownicy (IC 2118) widziałem na pewno i to w kilku lornetkach. Rozległa, pionowa smuga pojaśnienia tuż na wschód od beta Ori (Rigel) i pod beta Eri (Cursa) to często fotografowana mgławica refleksyjna o charakterystycznym kształcie. Widziałem ją nieco podobnie jak Kalifornię (NGC 1499) w Perseuszu, jako podłużny obszar mniej-więcej 3 stopnie x 1 stopień. Tyle o stopach olbrzyma, teraz okolice ramion. Widziałem na zdjęciach nieba lecz nigdy w rzeczywistości mgławicę NGC 2174 otaczającą gromadę NGC 2175 tuż na wschód od chi 2 Ori (dłoń lewej ręki, czy jak kto woli, szczyt maczugi). Jest bardzo blisko czerwonej pary mi i eta Gem, jeszcze bliżej znanej gromady otwartej M35. Widziałem te obiekty przez wszystkie lornetki, ba, nawet małą i słabą NGC 2158 obok M35 było dobrze widać przez 8,5x44. Jednak wracając do mgławic, przez 12x50 widziałem w Bliźniętach mgławicę planetarną Eskimos. Początkowo przypominała nieco nieostrą gwiazdę, jednak nie dawała się wyostrzyć a zerkaniem pokazała wyraźną tarczkę. W Jednorożcu gromada otwarta z mgławicą, NGC 2264, popularna Choinka, dobrze widoczna we wszystkich lornetkach. Sama gromada, czyli to coś o kształcie choinki ze zmienną S Mon u podstawy, stanowiła najjaśniejszy obszar, jednak mgławica rozciągała się przynajmniej drugie tyle dalej na zachód. Rozeta, czyli wieńcowy kompleks mgławic NGC 2237-9 wokół drabinkowatej gromady NGC 2244, zauważona początkowo z filtrem, później dała się zauważyć a może domyślić przez lornetki 60 mm także bez filtra. No i jeszcze spojrzenie w okolice Gromady Podwójnej, czyli Hichot (NGC 869 i 884). Bez tego obserwacje nieważne. Na wschód od nich jasne, wyraźne i nie do przegapienia dwie sąsiadujące mgławice – IC 1805 (Serce) oraz IC 1848 (Dusza). Było je widać naprawdę dobrze przez wszystkie lornetki, widok przez 8,5x44 widok wcale nie gorszy niż przez 15x60, tym bardziej, że na szerokim polu mieściły się obie mgławice. Ogólnie, mniejsze lornetki, czyli 8,5x44 (8,2 stopnia pola widzenia) i 12x50, wcale nie przegrywały z większymi. Gdzie traciły na rozdzielczości (nie „rozbiły” M-ek 36-38 w Woźnicy) tam zyskiwały na polu widzenia (trzy M-ki razem czy Hichoty z NGC 952 i Stock 2). Czułem się całkiem komfortowo przy -12 stopniach. Wygrzanie torby z lornetkami przed kominkiem i ciepły „kompres chłodząco grzejący” umieszczony w tejże torbie nad okularami lornetek zrobiły swoje. Jak pojawiała się mgiełka na szkłach, lornetka wędrowała do ciepłego opakowania zastępowana przez ogrzaną towarzyszkę. Jeszcze sobie poleżałem patrząc gołym okiem na niebo, jeszcze pomyślałem, co to by było, gdyby nie ten Księżyc oraz śnieg i wróciłem do domu. Oj jak było pięknie!

Edytowane 6 Stycznia 2016 przez Janko

Matheo_89 · 16 Września 2017

Janko, poszukując wujka googla dotarłem do tej relacji. Szukałem jakichś info na temat tego, czy ktokolwiek widział Serce i Duszę w wizualu, a tutaj niespodzianka. Jestem zaskoczony, że jak napisałeś, były to nawet łatwe obiekty. Myślałem, że konieczne bezwzględnie tutaj byłyby filtry w lornetce i szukałem info o tym które filtry. Zapewne przydałaby się także lornetka z dużą źrenicą np. 10x70, a może 7x50. Rozumiem, że używałeś wtedy UHC?

Paether · 16 Września 2017

W ten sposób, temat Janka po ponad 5 latach doczekał się odpowiedzi

GKG · 5 Marca 2018

Czytając treść wątku, dostrzegam trochę wspólnych cech moich wczorajszych obserwacji (04.03.2018r.) z relacją opisu otwierającego wątek "Lornetki, mróz i mgławice"
Uznałem więc za słuszne przedstawić moją relację z obserwacji lornetkami właśnie tutaj i przy okazji odświeżyć trochę wątek, ponieważ jak by nie było od pierwszego wpisu upłynęło 6 lat.
Otóż równie po dość długim oczekiwaniu na lepsze warunki udało mi się przeprowadzić obserwacje w niedzielę (04.03.2018r.) lornetkami 15x70 i 25x100. Było więc co nadrabiać.
Przez dzień pogoda była dobra, temperatura poniżej zera (-5), ale Słońce miało już swoją moc i potrafiło nieźle ogrzać. W dzień piękny błękit w zenicie, tylko okolice horyzontu zepsute mieszaniną mgły i smogu. W dzień celowałem więc trochę w samoloty na wysokościach przelotowych i tutaj świetnie spisał się mój nowy nabytek lorneta APM MS 25x100, której tak naprawdę potencjału nie byłem w stanie sprawdzić od blisko miesiąca właśnie przez złe warunki pogodowe.
Czekając na wieczór miałem zamiar celować tylko na Księżyc, który był świeżo po pełni (90% oświetlenia powierzchni). Bliżej wieczoru robiło się coraz chłodniej, a na niebie niestety pojawiły się wysokie przezroczyste chmury wymieszane z rozmazanymi smugami kondensacyjnymi po przelatujących samolotach. Pomyślałem, znowu będą nici z obserwacji Księżyca. Zachodzące Słońce na tle zanieczyszczonego błękitu niespodziewanie przyniosło namiastkę zjawiska halo, o którym wspomniałem tutaj:

Na szczęście chmury i zanieczyszczenia po samolotach po zachodzie szybko znikały, a zenit pokazując pierwsze gwiazdy robił się obiecujący. Tym samym zrodził się pomysł obserwacji czegoś więcej niż Księżyc. Musiałem się jednak spieszyć bo nasz naturalny satelita miał wschód o 20.40. Głodny obserwacji chciałem się zmieścić między 19.30, a 20.30 z jakimkolwiek oglądaniem gwiazd. Toteż rozpocząłem pośpieszne przygotowania. Na zewnątrz bardzo mroźno -12^oC. Trochę nieprzygotowany, celowałem lornetą 25x100, gdzie miałem najwygodniej dla podparcia na statywie tj. okolice zenitu odpuściłem i celowałem bliżej horyzontu, ale nie za nisko ze względu na wspomniane rodzące się mgły. Nie pierwszy cel, moim zdaniem lornetkowa królowa zimowego nieba - M42 Wielka Mgławica w Orionie. I to jest to - zimowy klimat: pod nogami skrzypiący śnieg, po policzkach szczypiące podmuchy wiatru, a na niebie piękna majestatyczna mgławica zawieszona między skrzącymi od mrozu gwiazdami, w ciszy nocnej górująca nad ciemnym lasem, nieoświetlonym jeszcze światłem czającego się pod horyzontem Księżyca. Majestatyczny ptak, (mi przypominał trochę również pterodaktyla) z nieco zwartymi skrzydłami. Głowa wyraźnie oddzielona od tułowia ciemnym obszarem. Podobnie wyraźne ciemne zagłębienie będące jak gdyby ciemną szyją ptaka, która na łączeniu z tułowiem miała zawieszony naszyjnik z czterech jakże jasnych ale bardzo małych brylancików zwanych "trapezem". A i sam ogon wydawał się oddzielony od tułowia szarawym przyciemnieniem. Skrzydła mgławicy zrobiły na mnie największe wrażenie. Były bardzo rozległe i wyraźne. Wychodziły z centralnego splotu tułowia tj. wspomnianych czterech mikro brylancików "trapezu" i obustronnie symetrycznie względem tułowia nieco zwarte po łuku - jak gdyby ptak szykował się do nurkowania. W APM 25x100 cała postać mgławicy bardzo wyraźnie świeciła i tutaj miałem przeświadczenie, że blask wpadał w nieco zielonkowaty kolor, ale nie jestem pewien (czy tak mogło być? chyba że to jakiś przejaw aberracji?). Zahipnotyzowany widokiem mgławicy ocknąłem się po kolejnym podmuchu mroźnego wiatru. Chcąc odetchnąć wycelowałem w inne cele. Spiesząc się przeszedłem do gromad w Wielkim Psie. Pierwsza M 41 - dość rozległe skupisko gwiazd - świetny widok. Później M 46 - równie ciekawy, widok skupiska gwiazd, choć nieco drobniejszych. W M 46 chciałem upolować mgławice planetarną NGC 2438, ale niestety bezskutecznie. Przeszedłem więc nieco na prawo do M 47 i powiedziałem w myślach o jaki świetny widok gromadki. Dalej nad głowa Psa ustrzeliłem Gromadę Serce M 50, dzisiaj do tej pory najładniejsza, bardzo wyraźna, łatwa gromadka. Przeskoczyłem na lewo do Raka, tutaj świetnie widoczna gromada M 67, a powyżej "Żłobek" M 44 - jakże spektakularny obiekt. Ho ho, ależ piękna gromada - wypełniała ok. 60% pola widzenia w 25x100 - coś pięknego. Mógłbym tak pewnie przeskakiwać od obiektu do obiektu gdyby nie świadomość, że już niedługo wschód Księżyca. Ale jeszcze pokusiłem się o celowanie w Lwa. Tutaj tym razem próba celu w galaktyki - sławny Triplet Lwa. Trochę poszukiwań i jest w jednym polu widzenia M 66, M65 i chyba majaczyła NGC 3628 ale nie jestem pewien, więc dla uczciwości tym razem (pewnie przez blask Księżyca pod horyzontem) mogę powiedzieć o zaliczeniu dubletu Lwa. Wycelowałem jeszcze w kolejne galaktyki pod Lwem. Widoczne wyraźnie owalne małe mgiełki - obok siebie M 105 i NGC 3384, dalej pobliską M 95 i najsłabszą, już tylko majaczącą M 96. Po tych pięknych przeżyciach dla ocen warunków luknąłem gołym okien na Hiady. Tam gwiazdki widoczne do ok. 4,8 mag, a lornetką 25x100 w Plejadach max. ok. 11,2 mag. Zadowolony, choć mocno zziębnięty postanowiłem wrócić do domu trochę się ogrzać i zobaczyć na Stellarium gdzie czai się Księżyc. Po chwili już blisko wschodu satelity, o 20.30 ubrałem lepsze buty, bo wiedziałem, że muszę odejść trochę od domu, aby las całkowicie nie odcinał wschodniej strony. Jednak popełniłem kardynalny błąd, mianowicie wracając do domu schowałem lornetę 25x100 razem ze statywem do ogrzewanego korytarza. Rezultatem tego była rosa na całej lornecie i nici z dalszych obserwacji. Ale szybka wymiana lornety 25x100 na 15x70 (czekającej do tej pory w domu) dała nadzieję na zobaczenie Księżyca. Wg Stellarium Księżyc miał lada moment wyjść nad horyzont, gdzieś pod tylną częścią Lwa. Wyszedłem więc pośpiesznie z 15x70 na zewnątrz i jak Trzej Królowie podążałem przed siebie obserwując ogon Lwa na wschodzie nieba szukając najmniej zasłoniętego lasem miejsca z którego miał pokazać się Księżyc. Niestety na wschodzie przed domem mam dość blisko las więc musiałem dość daleko od domu wyjść w otwarty teren. A warunki przypominały coraz bardziej polarną pogodę. -14^oC i coraz mocniejszy wiatr przypominały, iż zima jeszcze nie odpuszcza. A ja w szczerym polu rozkładam statyw dreptając nogami i ubijając dość grubą 30cm warstwę śniegu. W tak prawdziwie zimowych warunkach, czekam z gotową mniejszą lornetką (15x70) na Księżyc. Międzyczasie wycelowałem jeszcze na Wielką Mgławice, ale nie było łatwo. Dużo mocniejszy wiatr, pod który skierowałem cel natychmiast powodował łzawienie oczów. Tym samym mgławica nie wywarła już tak miłego wrażenia jak wcześniej przed domem w 25x100. W końcu wyłonił się oczekiwany Księżyc. Nad horyzontem był czerwony, wyżej jeszcze za gałęziami drzew pomarańczowy i później już szaro-srebrny. W tej ostatniej formie, czyli wyżej nad lasem świetny widok. Choć zostało 90% pełni, to widok dalej 3D z wyraźnymi kraterami i na górnym prawym skraju z linią terminatora, gdzie najbardziej spektakularny był widok połówki Morza Przesileń. Wrażenie niezapomniane, widok przez lornetkę Księżyca wręcz magiczny - jego kratery, morza wydawały się bardzo realistyczne. Wokół mnie słyszę porywy wiatru, który zwiewa w szczerym polu wierzchnie warstwy skrzącego śniegu, subtelnie szeleszcząc płatkami śniegu. Tak prawdziwie arktyczne warunki dawały mi wrażenie, jak gdybym to ja znajdował się na surowej powierzchni i w nieprzyjaznych warunkach całkowitego pustkowia srebrnego globu. Dokumentacyjnie pstryknąłem jakieś fotki telefonem przez lornetkę 15x70 i tak z całkowicie skostniałymi już palcami dłoni, wracałem po zaspach śnieżnych do domu. Ochłonąłem trochę, ogrzałem się i nie odpuściłem. Zobaczyłem, że zaparowana lornetka 25x100 wysuszyła się między czasie. Wyjrzałem na zewnątrz i od razu przeszyło mnie ponownie zimno, ale Księżyc już dużo dużo wyżej. Więc lornetę 25x100 na statyw i przed dom (teraz już nie musiałem iść dalej od domu). I opłacało się. Księżyc w 25x100 wyraźnie większy. Cały srebrny, choć w tak dużej lornecie aberracja chromatyczna daje o sobie znać i wymaga zdecydowanie pilnowania o centryczne patrzenie. Uczucie podobne jak przez 15x70 z tym, że cel wydaje się dożo bliżej. Tutaj również najładniejszą częścią jest połowicznie widoczne Morze Przesileń, z tym że tylko przez APM 25x100 dostrzegłem na tym morzu dwa małe kratery, które później zidentyfikowałem jako: prawdopodobnie - Peirce i Picard. Poglądowo równie przez 25x100 wykonałem telefonem fotki (niestety do foto nie mam lepszego sprzętu niż telefon). I tak zakończyłem krótką lecz treściwą i zapadającą w pamięć zimową przygodę z lornetkami, mrozem, mgławicami, gromadami, galaktykami i finalnym Księżycem.

Ps. fotki Księżyca przez lornetkę 15x70 i 25x100 wykonane telefonem wrzuciłem tutaj: https://astropolis.pl/topic/20554-dzisiejszy-księżyc/?page=98&_fromLogin=1