juram

Na "bezzałogowym" forum dr. Ph. Stooke zapowiedział publikację zdjęć miejsc lądowania Łunochoda-2 (misja Łuna-21) oraz lądownika Łuny -24, posadzonego na brzegu krateru. Fotki maja się ukazać jutro.

Kolejne ujęcie lądowiska wyprawy APOLLO 14, wykonane kamerą NAC dwa miesiące temu w rozdzielczości 0.52m/piksel. Perfekcyjny obrazek, na którym chyba najlepiej widać trasę wędrówki Sheparda i Mitchella. Swoją drogą szkoda, że miejsce lądowania LM "Antares" zostało wybrane tak daleko od docelowego krateru "Cone" a trasa pieszej wędrówki astronautów wiodła pod górę. Znacznie łatwiej dotarli by do krateru, lądując tuż przy jego wschodnim skraju. http://wms.lroc.asu.edu/lroc_browse/view/M114064206L

Oczywistym jest, że przemieszany materiał góry centralnej w jakiejś części musi pochodzić z głębszych warstw, a ich wypiętrzenie to proces związany z osiadaniem zboczy krateru na całym jego obwodzie. Głębsze osunięcie zboczy oznacza masywniejsze wypiętrzenie skał, których skład może być zróżnicowany, co wykazują szczegółowe badania spektralne satelity KAGUYA/SELENE na przykładzie krateru Jackson (patrz dane z przyrządu Multiband Imager). Mi chodziło o sam mechanizm wypiętrzania, bezpośrednio powiązany z osuwaniem zboczy. Lite warstwy skał zalegających głębiej pod miejscem eksplozji nie zachowują się jak ciecz, chyba ze zostanie przebita skorupa i nastąpi wypływ lawy. Takie przypadki dotyczą impaktów znacznie większych i głębszych, gdzie w skutek osiadania olbrzymich powierzchni skał, zamiast góry centralnej zostają wypiętrzone struktury pierścieniowe wypełnione lawą (Mare Orientale lub krater Schrodinger). W kraterach o formie eliptycznej, wypiętrzone pasmo grzbietów biegnie wzdłuż podłużnej osi krateru (np. krater Schiller), natomiast w kraterze King którego północna część wału jest przerwana, posiada w centrum łańcuch górski, wypiętrzony w kształt litery "U". Te przykłady świadczą, że wzniesienia w ich wnętrzu powstały w związku z osiadaniem ich zboczy.

Formowanie wielkiego krateru w rodzaju TYCHO, można podzielić na 3 główne fazy – głęboką eksplozję i wyrzut skruszonych skał z różnymi prędkościami promieniście od epicentrum, opad zmielonego materiału i nawarstwianie osadów we wnętrzu i wokół leja wybuchowego oraz o radykalne spłycenie i poszerzenie krateru w wyniku lawinowego obsunięcia się zboczy, wywołanego potężnymi drganiami gruntu. W ostatniej fazie krater przyjmuje typową formę owalnego zagłębienia z podniesionym wałem o łagodnie nachylonych stokach zewnętrznych i stromych zboczach wewnętrznych, opadających w dół na podobieństwo koncentrycznie rozłożonych schodkowych tarasów. Tuż przy dnie krateru przybierają one chaotyczne, pagórkowate formy poprzecinane szczelinami, ciągnące się aż do usytuowanego zwykle w centrum masywu górskiego. Wydaje się, że wymienione fazy zasadniczego formowania krateru następują szybko po sobie, w stosunkowo krótkim lecz trudnym do określenia czasie. Kratery księżycowe zaliczane do grupy o genezie uderzeniowej (np. - TYCHO, COPERNICUS, THEOPHILUS, ARISTARCHUS) maja wspólne cechy, które wcześniej wymieniłem, lecz są też inne cechy je różniące. Theophilusa nie otaczają promieniste jasne smugi, na dnie głębokiego Aristarchusa nie uświadczysz centralnej góry, natomiast w centrum krateru Copernicus zamiast solidnego masywu górskiego, widać dwa pasma niskich wzgórz. Różnice morfologiczne w budowie wielkich kraterów księżycowych wynikają z wielu czynników, takich jak: lokalizacja i gęstość podłoża, gęstość, masa i prędkość obiektu zderzeniowego, w skrajnych przypadkach – kąt zderzenia, itp. Krater TYCHO można traktować jako wzorcowy przypadek tworu uderzeniowego, posiadającego typowe cechy morfologiczne. W skali globalnej najbardziej okazałe są oczywiście jasne smugi, wybiegające promieniście z jego centrum na setki km oraz jasna aureola wokół korony krateru, najwyraźniej eksponowane w fazach bliskich pełni. Jednak dopiero spojrzenie z bliska do wnętrza krateru, pozwala domyślać się skali i rodzaju procesów jakie tam zaszły. Korona wału krateru ma średnicę 85km i w najwyższych partiach po północno-wschodniej stronie wznosi się 1300m ponad umowny księżycowy poziom zerowy, odpowiednik ziemskiego poziomu morza. Zewnętrzne stoki wału nie są jednorodne z racji położenia krateru na zoranej kraterami wyżynie. Wewnętrzne klify opadają w dół pod kątem 40-50 stopni, miejscami na szerokości 2.5km spadek sięga 1.6km. Wschodnia część dna krateru znajduje się 5.2km poniżej korony wału, zachodnia bardziej sfałdowana jest o 0.2km wyższa. Z tego poziomu wyrasta z dna krateru okazały masyw górski o wysokości 2150m, lecz jego szczyt znajduje się 2850m poniżej korony wału. Podstawa masywu w najszerszym miejscu ma szerokość 15km i otaczają ją liczne niższe wzniesienia. Góra pośrodku masywu ma strome zbocza i ostro zarysowany szczyt, z którego wystają skruszone bloki skalne, tkwiące w drobnym, luźnym materiale. Niewątpliwie góra została wypiętrzona. Świadczy o tym jej stromy profil, w żlebach widać liczne osuwiska i głazy a jej podnóża otacza wyraźna pochyła fałda gruntu, uniesiona podczas wypiętrzania. Wyjątkowo zdewastowane i nierówne dno krateru zajmuje połowę średnicy krateru i pokrywa je „morze bąblowatych pagórków”, zagłębień, spękań i luźnych odłamków. Wszystko to z wyglądu podobne jest do nagle zastygłej masy, przemieszanej i rozlanej z jakiejś gigantycznej betoniarki. W pobliżu strefy wału teren podnosi się, przechodząc co raz wyżej w zastygłe tarasy, poprzerywane osuwiskami i lawinami głazów. Wewnętrzne granice krateru wytyczają odsłonięte i gładkie ściany najwyższych klifów ponad kilometrowej wysokości. Oglądając pełna panoramę krateru TYCHO ze szczytu w jego centrum (mam na myśli materiał wirtualny z zasobów JAXA/Selene), mogłem lepiej zrozumieć genezę procesów, jakie zaistniały przy jego formowaniu. Żródło mapy: http://www.esri.com/news/ArcUser/1003/nearmoon.html

Pierwotna niecka krateru uformowana zaraz po wybuchu, miała mniejszą średnicę i była znacznie głębsza niż w pełni uformowany krater. Drgania gruntu spowodowały natychmiastowe, koncentryczne zsuwanie się stromych zboczy do środka krateru i jego spłycenie. Napór olbrzymich mas skalnych ze wszystkich kierunków doprowadził do wypiętrzenia skruszonych odłamków i gruntu w centrum krateru i powstania kompleksu szczytów, określanych zwyczajowo "górą centralną". Owe wzniesienia zwykle mają dość strome - jak na warunki księżycowej grawitacji - zbocza, usiane zmielonym materiałem. Olbrzymie bloki skalne przemieszane z drobniejszymi frakcjami znalazły się na szczytach tych gór dzięki wypiętrzeniu z głębszych pokładów. Widoczna część z nich zalega na szczytach i na łagodniejszych stokach, część zsunęła się aż do podnóża góry. Gros tego materiału wypełnia cała kubaturę masywu góry. Zsuwaniu się zboczy do wnętrza towarzyszył strefowy opór podłoża, co prowadziło do powstania schodkowych tarasów - typowej struktury dla wielkich kraterów. Niebawem postaram się cały ten proces czytelnie zilustrować.

Pomiędzy szczytami kompleksu górskiego w centrum krateru TYCHO leżą bloki skalne, ponad 100 metrowych rozmiarów. To swoisty rekord, w stosunku do podobnych znalezisk w kraterze COPERNICUS. Te olbrzymie głazy widać już było na wcześniejszych obrazach z kamery TC sondy KAGUYA/SELENE, lecz dopiero kamera wąskokątna LRO ukazała je tak szczegółowo.

Nowe spojrzenie na krater TYCHO "oczami" LRO. Kamera szerokokątna WAC daje wgląd w pełną topografię jego wnętrza, gdzie ramką zaznaczyłem obszar zbliżenia, uchwycony wąskokątną kamerą NAC. Poza jednym wyjątkiem, charakterystyczny jest zupełny brak kraterów wtórnych w obrębie niecki. Dno krateru pokrywają niezliczone pagórki, wąwozy i szczeliny, usłane odłamkami skał. Miejscami widać ślady osunięć, przypominających zejścia lawin błotnych. Niesamowity, dziki krajobraz, niezwykle atrakcyjny pod kątem badań i eksploracji i równocześnie wyjątkowo trudny do osiągnięcia pod kątem nawigacyjnym. Dla lądownika bezzałogowego zachodziła by konieczność precyzyjnego wyboru miejsca lądowania i wizualnej kontroli podejścia w czasie rzeczywistym.

INA jest geologiczną anomalią, położoną na wschodnim stoku księżycowych Apeninów. Wyglądem przypomina grupę kropel wody, na chropowatej powierzchni. Co ciekawe, krateropodobne zagłębienia widoczne są niemal wyłącznie na powierzchni owych płaskich "bąbli". Fotka z LROC uwidacznia sporo szczegółów w rozdzielczości 1.4m/piksel, lecz tu mamy jedynie wykadrowany fragment o szerokości ok. 3km.

Mark Robinson z LRO science team przekazał kolejne zdjęcie lądowiska wyprawy Apollo 16, wykonane przy pionowym oświetleniu. Jak wiadomo, miejsce lądowania leży na wyżynie w okolicy krateru Descartes, której powierzchnię charakteryzuje wyższe albedo w porównaniu do ciemniejszych równin lawowych. Stąd zapewne wziął się tak silny kontrast pomiędzy powierzchnią regolitu, lądownikiem i stojącym nieopodal pojazdem LRV. Taka to już natura elektronicznych artefaktów kamer NAC. Dla lepszej orientacji dodaję rysunek sytuacyjny lądowiska, pochodzący z monografii Ph. J. Stooke. http://www.unmannedspaceflight.com/index.php?showtopic=6070&pid=152757&st=270entry152757

Ostatnie dni Grudnia dla misji LRO oznaczają rozpoczęcie drugiego cyklu orbitalnego. Pierwszy cykl rozpoczął się od chwili wejścia na orbitę biegunową wokół Księżyca w drugiej połowie Czerwca br, gdy sonda rozpoczęła wstępne obserwacje wzdłuż linii terminatora. Podczas jednej doby orbita sondy przemieszczała się od linii terminatora o ok. 2 stopnie na zachód, stąd po stronie dziennej oświetlenie terenu stopniowo się zmieniało. Początkowo fotografowanie odbywało się przy niskim, zachodzącym Słońcu, lecz z każdym miesiącem jego wysokość wzrastała, by pod koniec Września osiągnąć maksymalne położenie zenitalne. W ostatnim kwartale roku, naturalna rotacja orbity po przesileniu skierowana była do linii terminatora, stąd oświetlenie fotografowanego terenu nad równikiem osiągnęło stan odwrotny, przy wschodzącym Słońcu. Rozpoczęty kolejny cykl rotacji orbity zakończy się w połowie 2010r, na 4 miesiące przed zakończeniem podstawowej fazy misji LRO. Póki co, mamy kolejne, ciekawe zdjęcie z prawej kamery NAC, przedstawiające pas terenu północnego skraju MARE IMBRIUM w okolicy wyspowych wzgórz TENERIFFE. Zwracam uwagę na wykadrowany fragment i kolejny przykład ukazujący ślady naporu i cofnięcia się lawy wdłuz podnóży wzniesień, które oznaczyłem strzałkami. Również tutaj gładkość zboczy wzniesienia kontrastuje z porowatą powierzchnią lawowej równiny, co dowodzi, że istniejące tam zagłębienia w większości nie mają natury uderzeniowej, lecz raczej są zastygłymi śladami odgazowania grubych pokładów lawy. Położenie tego miejsca zaznaczyłem na mapie celów i jak widać, jego położenie nie jest jeszcze zaktualizowane ani zaznaczone stosowną ramką. Dzisiejsze częściowe zaćmienie Księżyca będzie testem sprawności akumulatorów sondy, która razem z Księżycem przez kilka godzin będzie przebywać w strefie półcienia Ziemi.

Unikatowa mapa rejonu lądowania stacji ŁUNA-21 z pojazdem Łunochod-2 oraz wykreślona na niej trasa jazdy. Zwracam uwagę na oryginalne rosyjskie nazewnictwo obiektów terenowych, takich jak: "Prosta Bruzda", "Przylądek Bliski", lub "Przylądek Daleki", itp. Materiały te zamieszczono w niezwykle obszernej i cennej monografii "INTERNATIONAL ATLAS of LUNAR EXPLORATION", której autorem jest Philip J. Stooke. Z niej pochodzi również szczegółowa fotomapa trasy Łunochoda-2, opracowana przez autora. Od siebie dodaję powiększenie zdjęcia obszaru lądowania Łuny-21. Obszerne materiały źródłowe są w linku: http://planetology.ru/panoramas/materials.php?language=english

Jest dostępny wstępny zestaw ok. 700 obrazów z LROC pod linkiem: http://lroc.sese.asu.edu/data/LRO-L-LROC-2-EDR-PRERELEASE/EXTRAS/BROWSE/ Obrazki w większości ważą po kilkadziesiąt i kilkaset MB, i ich ściągnięcie to spora mitręga. Dodatkowym minusem tego zestawu jest brak współrzędnych sfotografowanych miejsc. Ps. Właśnie minęło pół roku od rozpoczęcia misji LRO!

Dzisiejsze zdjęcie ze strony LROC pośrednio nawiązuje do historycznej obserwacji sprzed 831 lat, kiedy to dwaj mnisi zaobserwowali dziwne zjawisko na Księżycu. Wedle skrupulatnych dochodzeń, mieli oni być świadkami zderzenia asteroidy z Ksieżycem, skutkiem czego miał powstać ślad tego incydentu, oznaczony na współczesnych mapach odwrotnej strony Księżyca jako - krater "Giordano Bruno." Zamiast kadrowanych wycinków, lepiej obejrzeć ten teren w oryginale samemu. http://wms.lroc.asu.edu/lroc_browse/view/M113282954RE

Dodaję trzy ilustracje, które ułatwia zrozumienie okoliczności obserwowanego zjawiska, które - jak wiele na to wskazuje - było efektem nieprawidłowego działania napędu trzeciego stopnia rosyjskiej rakiety balistycznej R-30 "Buława". Istotne są dane o trajektorii lotu rakiety oraz odległości z jakiej wykonano foto i wideo.

W przyszłym tygodniu odbędzie się konferencja w ramach American Geophysical Union (AGU), na której zespół naukowców zatrudnionych w programie misji LRO-NASA, przedstawi najnowsze rezultaty badań Księżyca. Chodzą słuchy, że publikacja opracowanego materiału zdjęciowego z LROC w zasobach archiwalnych PLANETARY DATA SYSTEMS (PDS), rozpocznie się w połowie Marca przyszłego roku. http://twitter.com/LRO_NASA

Znacznie więcej panoram księżycowych z Łunochodów jest na stronie moskiewskiego Instytutu Chemii Analitycznej im. Wernadskiego: http://planetology.ru/panoramas/lunokhod1.php?language=english http://www.planetology.ru/panoramas/lunokhod2.php?language=english

Liczne panoramy przekazane kamerami pojazdu Łunochod-2 ukazały równinę otoczoną od wschodu i południa łagodnymi wzgórzami. Pod koniec trasy, po dotarciu do wąskiej, prostej doliny o szerokości ok. 200-250 metrów, krajobraz zaczął przypominać widoki z lądowiska wyprawy Apollo 15 w rejonie Doliny Hadley`a. Interesujące będzie odszukanie tego pojazdu na zdjęciach LROC i zweryfikowanie tezy, o nagłym i niespodziewanym zakończeniu jego misji.

Czekam cierpliwie na publikację zdjęć LROC w temacie lądowisk, gdzie w latach 70-tych dotarły radzieckie zdalnie sterowane pojazdy ŁUNOCHOD. Wiadomo, że pierwsze zdjęcia już zostały zrobione a w przypadku pierwszego Łunochoda jest ich nawet kilka. Dzisiaj rozgryzałem trasę 37km marszruty Łunochoda-2, wykorzystując mapę ściągnięta z jakiejś rosyjskiej strony. Mapa była dość schematyczna, lecz w oparciu o pewne charakterystyczne szczegóły terenu, naniosłem trasę na szczegółową fotografię uzyskaną z kamery panoramicznej wyprawy Apollo 15. Jak wynika z mapy, miejsce ostatecznego postoju pojazdu Łunochod-2 znajduje się około 0.4km na wschód od biegnącej południkowo doliny. Laweta lądownika ŁUNA-21 znajduje się 13.5km dalej na zachód, gdzie osiadła w niewielkim, płytkim zagłębieniu.

Doceniam szczerość Twej wypowiedzi. Przeczytaj wątki o których wspomniał Hermes, bo warto podreperować wiedzę w tym temacie. Jeśli będziesz miał jakieś wątpliwości, pytaj śmiało.

Na Księżycu wylądowało 6 statków LM z dwuosobowymi załogami. Były to wyprawy Apollo 11, 12, 14, 15, 16 i 17. Swoją droga to dziwne, że pytasz o coś tak elementarnego, co łatwo znaleźć w sieci?

Fotka krateru Jansen a dokładnie jej zacieniony północno-wschodni fragment, jest dobrym przykładem dla zrozumienia zjawiska oświetlenia rozproszonego. Pogrążony w cieniu wschodni stok krateru oświetla światło odbite od przeciwległego zbocza. Wystarczy nieznacznie rozjaśnić ten obszar, by stały się widoczne szczegóły zacienionego zbocza. Ten przykład powinien przekonać wszystkich twierdzących, że Na Księżycu cienie są smoliście czarne.

W kraterze Jansen K widać interesujące ślady procesów osuwiskowych w postaci "posegregowanych" frakcji rozdrobnionych skał. Mamy tu wyraźną strefę dużych odłamków ułożoną wzdłuż obwodu dna krateru oraz wyraźne ślady staczania się dużych brył po zboczu. Szczególne wrażenie robią liczne, rozgałęzione "strumienie" pyłu, który zsunął się po pochyłości aż do poziomu dna krateru, gdzie widać warstwy kolejno nakładających się osadów. Szczególne jest również to, że w miejscu zalegania brak śladów toczenia się największych odłamków, co by oznaczało, że zatarły je masy opadającego pyłu.

Natknąłem się na ciekawy obrazek krateru BESSEL, położonego w południowej części MARE SERENITAIS. Został on wygenerowany z danych radarowych NASA-wskiego instrumentu MiniSAR, zainstalowanego na pokładzie indyjskiej sondy CHANDRAYAAN-1. Radarowe obrazowanie powierzchni odbywało się w pasmie-S (2-4 gigaherców). Zgodnie z podaną informacją, jasne smugi na wewnętrznych stokach krateru są osuwiskami rumoszu skalnego, złożonego z pokruszonych odłamków o rozmiarach 10cm, co odpowiada długości użytej do pomiarów długości fali. Dla porównania wstawiam "normalny" obraz krateru BESSEL ze zbioru misji Lunar Orbiter IV.

Kolejny cel LROC to 45km krater RUTHERFURD, położony w południowej części wielkiego CLAVIUSA. Na zboczach centralnego szczytu oraz wokół niego widać odsłonięte skupiska rozdrobnionych skał, wśród których znajdują się 100 metrowych rozmiarów okazy. Na pytanie, skąd one się tam wzięły, można odpowiedzieć dość prosto: Są to osady pokruszonych wybuchem odłamków skał, wypiętrzonych w fazie osiadania zboczy krateru. Góry centralne w takich kraterach są efektem procesów górotwórczych. Obok wypiętrzania mamy tam również ślady zapadania się gruntu w formie nieckowatych zagłębień.

Kolejny obrazek z LROC ukazuje różnorodność albedo kraterów wtórnych, powstałych na osadach wyrzutowych wokół świeżego krateru o średnicy 0.8km, sfotografowanego po niewidocznej stronie Księżyca. Obok siebie widać dwa podobnej wielkości kratery, różniące się jasnością rozrzuconego wokół materiału. Dzieje się tak zapewne w wyniku warstwowej budowy osadów. W wyniku uderzenia dużych brył, zalegający pod warstwą świeżych jasnych osadów, ciemny regolit został wyrzucony na powierzchnię,tworząc ciemne plamy na jasnym tle.