juram

Dziś mamy kolejną, okrągła rocznicę - mija 40 lat od lądowania na Księżycu statku LM "FALCON", który pilotowali: dowódca wyprawy Apollo 15 - David Scott i pilot LM - John Irvin. Trzeci członek załogi - Alfred Worden wspomagał ich na orbicie w module Apollo CM "ENDEAVOUR". Była to pierwsza wyprawa z serii "J", w której zwiększono masę lądownika i podwyższono sprawność silnika hamującego, poprzez wydłużenie wylotu dyszy. Powodem tej innowacji był dodatkowy ładunek - elektryczny pojazd czterokołowy - LRV, niezbędny do odbycia dłuższych wycieczek. Celem wyprawy było dotarcie do malowniczego zakątka na wschodnim brzegu Mare Imbrium, położonego u stóp księżycowych Apeninów. Od zachodu, miejsce lądowania odgradzała Dolina Hadleya - szeroki na ponad 1km rów tektoniczny. Miejsce to wybrano z racji obiecujących warunków geologicznych. Scott posadził lądownik na skraju płytkiego krateru, dlatego LM osiadł z przechyłem ok. 10 stopni od pionu. Cienkościenna kryza wydłużonej dyszy silnika w zetknięciu z nierównym podłożem, uległa deformacji (patrz zdjęcie). Takie właśnie rozwiązanie zastosowano w celu uniknięcia przemieszczenia silnika w przypadku natrafienia na skalny odłamek. Miejsce lądowania wyprawy Apollo 15 pod względem warunków jezdnych nie było gładkie, pełno w nim mniejszych lub większych zagłębień i kamieni. Najbardziej interesujące były warunki geologiczne i wyjątkowo malownicze krajobrazy, jakich dotąd jeszcze nie oglądano.

Wracam na chwilkę do poruszonego wcześniej tematu flagi wyprawy Apollo 11. Flaga - jak przyznał to po latach Buzz Aldrin - tuż po starcie przewróciła się. Widział to własnymi oczyma, lecz na filmie kręconym z kamery 16mm zamocowanej przy jego oknie (prawe okno przy którym stoi pilot (LMP), tego momentu nie ma. Wedle jego relacji, zbyt późno włączył kamerę i pierwsze kadry pokazują już tylko oddalający się teren. W kolejnych wyprawach Apollo filmowane z prawego okna sceny startu modułu powrotnego, pokazują niezwykle dynamiczne łopotanie flagi, spowodowane odrzutem gazów wylotowych z silnika. Potwierdzało by to fakt przewrócenia się flagi pierwszej wyprawy, która stała dość blisko lądownika a jej maszt został zbyt płytko osadzony w grunt.

'ekolog' Ciekawe pytanie, choć oczywiście trudno określić, za ile lat dojdzie do całkowitej degradacji pozostawionego tam sprzętu. Zależy z czego był wykonany, czy był osłonięty ekranami termicznymi, itp. Stopy metali tak łatwo nie ulegną kosmicznej korozji, bo wiadomo, że wiele sond kosmicznych i sztucznych satelitów funkcjonuje przez kolejne dekady a te które już nie działają, mimo wszystko istnieją dalej. Dobrym sposobem było by wysłać w tym celu jakiegoś zdalnie sterowanego łazika, który pomógł by zbadać na miejscu któryś z lądowników i pojazdów LRV oraz instrumenty pomiarowe ALSEP. Ostatnio np. czytałem wypowiedź na temat pozostawionych na Księżycu amerykańskich flag, które jakoby w wyniku dobowej amplitudy temperatur rzędu 250* C jak i promieniowania kosmicznego - miały zupełnie wyblaknąć (jak na poniższym obrazku). Jak wiadomo, flagę ustawioną przez Armstronga i Aldrina przewrócił podmuch gazów wylotowych z silnika startującego modułu powrotnego, dlatego nie widać jej na dokładnych zdjęciach z LROC, gdyż nie rzuca ona cienia. Flagi uszyto z mocnej nylonowej tkaniny, natomiast barwniki być może nie wytrzymały. Przypuszczam, że dzięki próżni, wszystko co pozostawiono na Księżycu będzie tam stało setki lat. Chyba, że wcześniej dotrą tam kolekcjonerzy pamiątek. Dokładność określenia miejsca spadku kabin LM wynikała z danych telemetrycznych, stale napływających do ośrodków naziemnej łączności. Znając ostateczna masę lecącego obiektu, jego odległość od powierzchni w momencie zakończenia manewru zejścia z orbity, jej inklinację, prędkość i kierunek lotu oraz czas przerwania sygnału, można było teoretycznie określić współrzędne punktu zderzenia z dokładnością 0.5km. Inną kwestią było potwierdzenie tej dokładności w realu. W przypadku misji Apollo bardzo przydatne okazały się dokładne zdjęcia miejsc lądowania, wykonane wcześniej z pokładu satelitów Lunar Orbiter 1, 2 i 3 oraz fotografie uzyskane z kamer panoramicznych trzech ostatnich statków Apollo CM. Np. punkt lądowania LM "Eagle" wyprawy Apollo 11 znaleziono dość szybko właśnie w oparciu o zdjęcie z LO, na którym zlokalizowano dwa charakterystyczne kratery - "West Crater" i "Little West". W przypadku deorbitacji stopni SIV-B rakiet Saturn V oraz modułów powrotnych LM, ta dokładność była mniejsza. Z powodu utraty danych telemetrii, nie dało się określić miejsca spadku kabiny powrotnej LM Apollo 11. Jeśli opisany przeze mnie ślad impaktu nie zostanie potwierdzony, pozostanie tylko przypisać mu pochodzenie naturalne, czyli meteorytowe.

Natknąłem się na prawdopodobne miejsce spadku modułu wznoszenia LM "Falcon" wyprawy Apollo 15. Poszukując tego celu, posłużyłem się zasobami zdjęć na stronach - LROC :: ACT-REACT Quick Map, target.lroc.asu.edu oraz LROC Image Search. Według Apollo Tables, miejsce zderzenia określają współrzędne: 0.25E/26.36N, zaś odszukany impakt leży 3km dalej na południowy zachód (wsp.- 0.15463E/26.32042N). Jest tam świeży, eliptyczny krater o średnicy kilkunastu metrów, otoczony charakterystycznym układem śladów wyrzutowych.

Ciekawą animację zdjęć z LROC znalazłem na Moon Zoo Forum. Przedstawia ona zmianę oświetlenia podstawy lądownika LM "Eagle" stojącego w rejonie "Tranquillity Base" (Apollo 11). Obrazek w gifie jest skręcony tak, że północ jest po lewej. Ponieważ kamery NAC wykonują zdjęcia pod zmiennymi kątami, stąd widok podstawy lądownika zmienia się. Raz widać jej wschodnią a innym razem zachodnią stronę, stąd wrażenie kołysania się, potęgowane zmianą długości cienia. W skrajnych położeniach widać wystający podłużny cień konstrukcji, na której były zamocowane deflektory gazów wylotowych silniczków systemu RCS. Kliknij, by "uruchomić" obrazek. Link: http://forum.moonzoo.org/index.php?topic=5.375

Zdjęcia miejsca lądowania LM "Intrepid" wyprawy Apollo 12 pozwoliły zlokalizować miejsce, gdzie spadł odrzucony wcześniej główny silnik hamujący sondy Surveyor 3. Wyraźne ślady zderzenia w postaci ciemnego punktu widać 220m na północ od Surveyora 3 i 153m w kierunku NE od podstawy LM. Od punktu zderzenia widać rykoszet skierowany na południe na odległość ok. 20m. Są tam dwa słabiej wyrażone ciemne punkty, jakby ślady dwóch odbić odrzuconego odłamka. Na zdjęciach z ukośnym oświetleniem w miejscu głównego impaktu silnika widać wyraźny kraterek o średnicy ok. 2,5m.

Podaje linki do trzech absolutnie wyjątkowych stron, prezentujących zdjęcia miejsc lądowania wypraw Apollo 11, 12 i 14. Zdjęć jest bardzo dużo i oczywiście pochodzą one z LROC. Zdjęcia są w rozdzielczości od 1m/piksel do 0.25m/piksel i obejmują duże połacie terenu. Każde z nich zostało skalibrowane geometrycznie. Ten gotowy materiał zdjęciowy warto pobrać w całości do własnego archiwum. Mam nadzieję, że niebawem zobaczymy kolejne opracowania miejsc lądowania pozostałych trzech wypraw Apollo. http://www.apollo.mem-tek.com/LRO_NAC_Apollo_11_Enhanced_Images.html http://www.apollo.mem-tek.com/LRO_NAC_Apollo_12_Enhanced_Images.html http://www.apollo.mem-tek.com/LRO_NAC_Apollo_14_Enhanced_Images.html

Jak co roku o tej porze wspominam pierwsze lądowanie ludzi na Księżycu. Jutro mija 42 lata od tej pamiętnej wyprawy i na tę okoliczność pragnę ten fakt przypomnieć i zaakcentować go okolicznościowym obrazkiem, który właśnie popełniłem. Jest to kompilacja większych i mniejszych fragmentów trzech fotografii z misji Apollo 11 plus jedna fotka wykonana na Ziemi. Obrazek nadaje się na ozdobę pulpitu i jest kwintesencją oczekiwań tych, którzy pragną mieć w jednym - księżycowy krajobraz, lądownik i zapracowanych astronautów, błękitną Ziemię oraz gwiaździste niebo w tle. Z nowości dokładam dwa ostatnio opublikowane zdjęcia miejsca lądowania LM "Eagle", uzyskane z kamer LRO-NAC w lutym tego roku.

Jakieś 70km na wschód od krateru ATLAS znajduje się mały (3km), świeżutki kraterek z ciekawymi artefaktami geologicznymi. Oprócz typowych, promienistych strug wyrzutowych i zalegającego wszędzie skalnego gruzu, miału i pyłu, mamy tam zastygłe jęzory ciemnego osadu. Płynny materiał spłynął i szybko zastygł na północnym stoku krateru oraz na jego dnie. Na wschodnim, zewnętrznym stoku widać jedynie rzadkie, pojedyncze rozbryzgi. Dno krateru usłane jest skalnym rumowiskiem w którego centrum zalega ciemna breja z wyraźnie zaznaczonym kierunkiem spływu. To bajoro zastygłej masy osadów ma rozmiary 0.4 X 025km. Na zewnętrznym, północnym stoku widać skumulowany spływ osadu, rozciągnięty miejscami do 1km. Trudno jednoznacznie określić, czy te zastygłe twory to ślady przepływu lawy czy ..... rozcieńczonego wodą szlamu?

Nikt nie zwrócił uwagi na brak lokalizacji impaktu SIV-B wyprawy Apollo 16, lecz i mnie trudno zlokalizować to miejsce, z powodu mało dokładnych współrzędnych. Oficjalnie miejsce tego impaktu znajduje się nieco na SW od krateru REINHOLD - 1.3N/23.8W, lecz te dane są obarczone błędem, jako że brak końcowej telemetrii śledzenia spadku SIV-B. Na zdjęciach tego obszaru z kamer NAC znalazłem kilku kandydatów na szukany impakt, lecz pewności nie mam żadnej, więc trudno przesądzać.Od nowa naniosłem pozycje wszystkich impaktów SIV-B na zaktualizowaną mapę fotograficzną, nie omieszkując zaznaczyć punktów lądowania misji Apollo 12 i Apollo 14.

Nowe spojrzenie na cztery miejsca zrzutu członów SIV-B rakiet SATURN V, które rozbiły się na obszarze MARE COGNITUM. Wybite tym sposobem kratery, wyróżniają się podobną wielkością i charakterystycznym, promienistym układem smug wyrzutowych, doskonale widocznych przy wysokim położeniu Słońca. Przy niskim Słońcu ich odszukanie jest problematyczne, gdyż otaczające je smugi znikają. Najlepiej to widać na przykładzie pary zdjęć, krateru wybitego przez człon SIV-B wyprawy Apollo 13. Mała dygresja: w miejscach tych zderzeń zapewne zachowały się jakieś fragmenty lub odłamki, tak jak resztki pocisków artyleryjskich znajdywane na poligonach.

Nowsze fotografie "studni" na Mare Tranquillitatis pokazują zadziwiająco liczne warstwy skalne, które w odległej przeszłości formowały tę bazaltową równinę. Widziana z bocznej perspektywy pionowa ściana wlotu tego ponad stu metrowej średnicy zapadliska, jest podzielona na wyraźnie warstwy aż do poziomu zalegającego kilkadziesiąt metrów niżej rumowiska. Kilkunastometrowej grubości pokład drobnego regolitu tworzy załamanie na brzegu studni a dopiero pod nim zalegają pokłady litej skały. Studnia jest jedynym obiektem tego rodzaju w okolicy.

Przypomniałem sobie właśnie, ze trzy dni temu minęło 2 lata od rozpoczęcia misji LRO! Aktualna mapa sfotografowanych celów jest gęsto pokryta siecią czerwonych ramek. http://target.lroc.asu.edu/output/lroc/lroc_page.html Aktualnie liczba dostępnych zdjęć z kamer LROC przekracza - 853 tysiące!!! http://wms.lroc.asu.edu/lroc/search Ostatnio przeszukiwałem zdjęcia z kamer NAC okolicy krateru CAVALERIUS, gdzie w 1966r wylądowała radziecka ŁUNA-9. Jest to pagórkowaty skraj OCEANUS PROCELLARUM. Na pierwszym zdjęciu krzyżykiem zaznaczyłem to miejsce zgodne co do oficjalnie podanych współrzędnych. Jak dotąd nie znalazłem tam niczego, co by wskazywało na obecność sztucznego obiektu. Sama kapsuła ŁUNY-9 miała średnicę ok. 1m, walcowaty człon napędowy był kilkakrotnie większy i powinien znajdować się w jej pobliżu. Jakieś 2km na zachód od tego punktu widać wyróżniający się ciemny ślad. Podobny widać obok lądownika SURVEYOR-3, pozostawiony przez odrzucony silnik hamujący. Przyznam, że z uwagi na niewielkie rozmiary, odnalezienie miejsca lądowania ŁUNY-9 jest trudnym zadaniem.

Kolejnej foto-retrospekcji dokonuję na zdjęciu uzyskanym w kwietniu 1972r z kamery panoramicznej wyprawy Apollo 16. Interesującym mnie miejscem jest zachodni fragment wału bezimiennego krateru o średnicy 14km, znajdującego się na odwrotnej półkuli Księżyca - nieco na wschód od krateru MANDELH`STAM. Ów nienazwany krater zalicza się do najbardziej "świeżych" i otaczają go zupełnie nienaruszone moreny wyrzutowe. Oprócz promienistych strug drobnego materiału, rozkruszonych odłamków skalnych i dużych głazów, widać w tym miejscu rozległe, rozciągnięte na setki metrów zastygłe twory, podobne do wycieków lawy. Zdjęcie sprzed 39 lat zaledwie zarysowuje morfologię tego miejsca, natomiast obraz uzyskany z kamery wąskokątnej LRO, uwidacznia szczegółowy obraz tej złożonej struktury.

Wiele odcinków temu omówiłem tzw. "Rollong-Stones" w kraterze VITELLO. Ze zbocza jednego z licznych wzgórz, leżących w centrum tego dziwnego krateru, stoczył się sporych rozmiarów blok skalny, zostawiając odciśnięty w gruncie zawiły wzór. Fotografię tego dziwa wykonał 44 lata temu satelita LO-5. Dziś mamy okazję spojrzeć na to miejsce ponownie, "oczami kamer NAC satelity LRO i porównać z tamtym archiwalnym zdjęciem. Znakomitej jakości zdjęcie tej okolicy wykonano przy nieco wyższym i przeciwstawnym oświetleniu, dzięki czemu widać znacznie więcej szczegółów.

Ciekawostka! W USA zatrzymano kobietę, oferującą sprzedaż księżycowego kamienia za 1.7miliona USD. Jak podaje Asociated Press, w piątek (20 Maja 2011) służby federalne razem z przedstawicielami NASA zatrzymały kobietę, która chciała sprzedać księżycowy kamień za kwotę 1.7 miliona dolarów. Przedstawiciel szeryfa okręgu Riverside (stan Kalifornia) oświadczył, że podejrzaną aresztowano w jednej z restauracji, położonej 112km na południowy wschód od Los Angeles. Nazwiska kobiety nie ujawniono. Kobietę przyłapano w momencie, gdy ustalała wartość transakcji i wyjęła kamień, by go pokazać kupującemu, którym był podstawiony współpracownik NASA. Kobiecie jeszcze nie przedstawiono zarzutów. Jak podał inny przedstawiciel NASA, na razie brak danych na temat autentyczności kamienia, jednak w najbliższym czasie specjaliści spróbują wyjaśnić ten problem a także zechcą ustalić, w jaki sposób kobieta weszła w jego posiadanie. W USA kamienie z Księżyca posiadają status dobra narodowego, którego sprzedaż jest zabroniona. W okresie swej prezydentury Richard Nixon przekazał próbki księżycowych skał władzom wszystkich stanów USA oraz władzom 136 państw. Po ostatnio przeprowadzonej kontroli, nie doliczono się księżycowych próbek w siedzibach 10 stanów USA oraz w ponad 90 obdarowanych państwach. Żródło:http://www.novosti-kosmonavtiki.ru/content/news.shtml

Apollo 12 Landing Site w kolejnych ujęciach kamer LROC. Dwa pierwsze obrazki z kamery WAC pokazują większe obszary, położone na południowy wschód od krateru LANSBERG (A oraz . Obrazki C i D to zbliżenia w odmiennym oświetleniu uzyskane z kamer NAC. Zwracam uwagę na obrazek "D", na którym widzimy lądowisko LM "INTREPID" oświetlone dokładnie tak samo, jak to miało miejsce 19 listopada 1969r. W zacienionej części krateru "SURVEYOR" widać punk światła odbitego od paneli słonecznych automatycznej sondy Surveyor-3, która wylądowała tu 2 lata wcześniej. Interesującym dopełnieniem jest fotografia, na której Alan Bean wychodzi z lądownika LM. Jest to stack trzech dokumentalnych zdjęć, które wykonał dowódca wyprawy - Charles "Pete" Conrad.

Wróćmy do tematyki LROC-Apollo Landing Sites. Ostatnie dostępne zdjęcie "Bazy Spokoju" (Apollo 11) pochodzi z 22 września ub roku. Na obrazku wykonanym przy wysokim oświetleniu, widać kilka jasnych punktów, położonych ok. 200-300m na NW i SE od podstawy modułu LM. Prawdopodobnie są to fragmenty folii, odrzucone przez gazy wylotowe silnika, podczas startu kabiny powrotnej. Takie obiekty ujawniają się tylko przy wysokim kontraście, gdy promienie Słońca odbijają się od gładkich powierzchni i trafiają do kamery NAC. Na deser dodaję archiwalne zdjęcie, wykonane przez Neila Armstronga w trakcie EVA. Właściwie są to dwa nałożone na siebie zdjęcia (5784-5785), złożone w taki sposób, żeby uwydatnić ruch salutującego flagę Buzza Aldrina na tle nieruchomego tła. Sylwetka Buzza Aldrina rozmazała się pomiędzy obu ekspozycjami, natomiast flaga jest nieruchoma. Dlaczego? Każdy wie.

Kolejna, doskonalsza wersja wirtualnej "przegladarki" - Act-React Quick Map, ukazującej szczegółowe obrazy z kamer NAC na tle ogólnej, globalnej mapy Księżyca, złożonej z obrazów z kamery WAC. Bardzo przydatna strona dla każdego, kto pragnie szczegółowo poznać topografię Księżyca. http://target.lroc.asu.edu/da/qmap.html

Kolejna, doskonalsza - moim zdaniem - wersja globalnej mapy Księżyca z podziałem na 10 obszarów w tym wydzielone strefy polarne. Dodatkowo podlinkowane są pojedynczej obszary w maksymalnej rozdzielczości. Ta mapa jest tym, czego oczekiwałem od dawna, gdyż umożliwia poznać wygląd całej powierzchni Księżyca o nieosiągalnej dotąd skali i jakości.. http://wms.lroc.asu.edu/lroc/wac_mosaic

Tylko ściągać i oglądać!! Cały glob Księżyca w rozdzielczości do 100m/piksel!! http://lroc.sese.asu.edu/news/?archives/345-Farside!-And-all-the-way-around.html

Na cieniowaną mapę rzeźby terenu nałożyłem barwną mapę topo i uzyskałem piękną mapę topograficzną w rzucie Merkatora. Oryginał jest zbyt duży (11520x5760), by go wkleić, więc zamieszczam zubożoną wersję - a właściwie dwie. W lepszej rozdzielczości dodaję kilka wybranych fragmentów mapy. Map w maksymalnej rozdzielczości nie udało się ściągnąć.

Depresje o których wspomniałem w poprzednim poście widać na nowych mapach topograficznych.

W oparciu o dane wysokościowe, stale napływające z pokładu satelity LRO (chodzi o przyrząd Lunar Orbiter Laser Altimeter - LOLA), gromadzone w zasobach Planetary Data Systems (PDS), powstaje globalna, trójwymiarowa mapa Księżyca, ukazująca rzeczywistą topografię jego powierzchni. Dzięki niej, możemy dostrzec na Księżycu formy terenu dotychczas niewidoczne z powodu braku jednolitego i dokładnego poziomu odniesienia. Mapa topograficzna jest wygenerowana w umownych kolorach od bieli (maksymalna wysokość wzniesień) do czerni (najniższe depresje) z pośrednią gamą barw, odpowiadających poszczególnym poziomom elewacji terenu. Efekt jest niezwykły, ukazujący Księżyc we właściwych proporcjach i jednolitej skali. Najdobitniej widać to na mapach cieniowanych dużych obszarów. Fantastycznie kolorowe, trójwymiarowe obrazy globu Księżyca wygenerowane przez multiplatformę CELESTIA, można zobaczyć lub wygenerować samemu. Odpowiednie informację znajdziecie na stronie: http://imbrium.mit.edu/EXTRAS/CELESTIA/

Piękna fotomapa misternie złożona z obrazów LRO WAC. Chciałbym mieć ją na ścianie w rozmiarach 100x100cm, pod warunkiem, że dodano by siatkę współrzędnych i nazwy tworów. http://lroc.sese.asu.edu/