Obserwujmy układy podwójne gwiazd typu delta Scuti

Yah · 4 Kwietnia 2010

Wiosennym wieczorem, po zachodniej stronie horyzontu widoczny jest gwiazdozbiór Rysia, a w nim bardzo ciekawa gwiazda zmienna SZ Lyncis. Jest to gwiazda typu delta Scuti, objęta programem obserwacyjnym AAVSO Short Period Pulsators Section. Przez ostatni rok przymierzałem się do obserwacji tej gwiazdy, ale nie było jakoś okazji, a jak już była, to gwiazda była za nisko i chowała się za drzewami. W końcu udało mi się ją upolować. Stosunkowo łatwa do odnalezienia z fajnie rozmieszczonymi gwiazdami porównania i ....... niesamowicie szybkimi zmianami blasku – dosłownie jaśnieje w oczach.

SZ Lyncis jest gwiazdą typu delta Scuti, której zmienność została odkryta przez Hoffmeistera w 1949 roku. W 1967 roku Van Gendern zauważył , że wykres na diagramie O-C tej gwiazdy jest sinusoidą o okresie 3.091 lat. Osiem lat później Barney i Moffet zinterpretowali zmiany na diagramie O-C jako efekt ruchu orbitalnego SZ Lyncis w układzie podwójnym. Czas w jakim przebywa światło drogę z punktu A na Ziemię trwa dłużej niż czas w jakim przebywa drogę z punktu B na Ziemię. Zmiany te zależą więc od położenia SZ Lyncis względem Ziemi wynikającego z położenia na orbicie, po jakiej porusza się gwiazda wokół środka masy układu.

Ponieważ obserwacje tej gwiazdy nie wykazały żadnych podwójnych linii w spektrum tej gwiazdy wyciągnięto wniosek, że drugi składnik układu podwójnego ma jasność mniejszą o co najmniej 1,5 mag. Elementy orbity wyznaczone na podstawie zmian prędkości radialnej gwiazdy i zmian na diagramie O-C przyjmują podobne wartości, co oznacza, że jaśniejszy składnik układu podwójnego jest pulsującą gwiazdą typu delta Scuti. W 1984 roku Fernley ustalił masę SZ Lyncis na 1,6 masy Słońca .Na podstawie niezależnych szacunków Szeidla(1983) oraz Bardina i Imberta (1984) ustalono masę niewidocznego składnika układu podwójnego na 0,8-1,2 masy Słońca. Na podstawie tych samych badań ustalono okres obiegu składników na 1181 dni. W 1988 roku, na podstawie 26 letnich obserwacji Papro, Szeidl i Mahdy ustalili okres obiegu na 1177,7 dnia.

Analiza widocznych na diagramie O-C zmian okresu pulsacji SZ Lyn, który wykazuje tendencję rosnącą, pozwala na określenie statusu ewolucyjnego gwiazdy. Znajduje się ona w pasie niestabilności po opuszczeniu ciągu głównego, a więc na ścieżce ewolucyjnej typowej dla gwiazdy I Populacji o masie 1,6 masy Słońca (Breger & Pamyatnykh 1998).

Moje obserwacje pozwoliły mi wyznaczyć moment maksimum na HJD 2455286.427827 +/- 0.0004888.

Wartość O-C dla T=2438124.39955 i P=0.1205349 wyniosła +0.027 co ładnie wpisuje się w tendencje zmian na diagramie O-C tej gwiazdy.

Zachęcam do obserwacji dwóch gwiazd typu delta Scuti w gwaiazdozbiorze Rysia SZ Lyncis i AN Lyncis. Ta ostatnia, podobnie jak SZ Lyncis, jest składnikiem układu podwójnego o okresie obiegu ocenianym na 22 lata. Potwierdzają to zmiany okresu na diagramie O-C i zmian prędkości radialnej gwiazdy (Hintz, Bush and Rosey, 2005).

Breger, Pamyatnykh „Period changes of delta Scuti stars and stellar evolution” 1998

Gazeas, Niarchos, Boutsia „SZ Lyn: New BVRI CCD observation and improved pulsational and orbital elements” 2004

Hintz, Bush, Rosey „Monitoring three less-studied delta Scuti variables : GW Ursae Maioris, BO Lyncis and AN Lyncis” 2005

Paparo, Szeidl „The high amplitude delta Scuti star SZ Lyncis revisited” 1988