Pogranicze Kasjopei i Andromedy

[Gość Paweł Trybus]

Korzystając z pięknej pogody podczas październikowego nowiu wybrałem się na kolejną sesję obserwacyjną z teleskopem 18".

 

17.10.2012 19:30 - 23:15 UT To już 29-ta sesja w tym roku, a 411-ta w ogóle. Obserwowałem jak zwykle z miejscówki w Goździe k/Kielc. Niebo przeciętne - zasięg w zenicie 6.2 mag, seeing III/V.

Tym razem postanowiłem zapolować na kilka obiektów leżących na pograniczu Kasjopei i Andromedy, z których jeden szczególnie mnie zaintrygował. Ale po kolei...

 

Na początku skierowałem teleskop ku górującemu właśnie gwiazdozbiorowi Ryby Południowej (PsA), by namierzyć gromadę galaktyk Hickson 90. To jeden z najjaśniejszych Hicksonów, kwartet galaktyk NGC: 7172 (11.9 mag SB 13.1 mag), 7173 (12.0 mag SB 12.0 mag), 7174 (13.3 mag SB 14.3 mag) i 7176 (11.4 mag SB 11.0 mag). Niestety, gromada ma deklinację około -32st i w momencie górowania znajdowała się raptem kilka stopni nad zamglonym delikatnie horyzontem. W takiej sytuacji nawet osiemnaście cali lustra nie wystarczyło, by dostrzec cokolwiek. Udało się dokładnie namierzyć pozycję posiłkując się okolicznymi gwiazdami, lecz żadnej galaktyki nie dostrzegłem.

 

Następnie teleskop skierowałem wyżej, ku znajdującemu się w pobliżu zenitu pograniczu Kasjopei i Andromedy. Dużym dobsonem niełatwo manewruje się patrząc w okolice zenitu, mimo płynnego prowadzenia teleskopu w obu osiach i używania szukacza kątowego. I tak sporo się trzeba nagimnastykować, dlatego namierzanie obiektów zajęło mi więcej czasu, niż zwykle.

Na pierwszy ogień poszła wspaniała gromada otwarta NGC 7789 (6.7 mag, 25')

Dziwne, że Charles Messier pominął ją, przeczesując niebo kilkaset lat temu. Moim zdaniem jest o wiele piękniejsza, niż niejedna eMka. W Naglerze 31 wyglądała fantastycznie - mrowie gwiazd!

 

W pobliżu znajduje się ładna M52 z wyróżniającą się, pomarańczową, jasną gwiazdką. Gromada pięknie odcina się od okolicy, gdyż gwiazdy ją tworzące są dość jasne. Przeciwieństwo NGC7789 - tam liczne, lecz słabe gwiazdy wtapiają się w tło na obrzeżach gromady.

 

Niedaleko M52 można znaleźć słynną i często fotografowaną mgławicę emisyjną NGC 7635 "The Bubble Nebula", Caldwell 11 (mgławica "bąbel").

Nigdy jeszcze nie miałem okazji spojrzeć na nią "na żywo". Przy powiększeniu 143x (Denkmeier 14mm) z filtrem OIII widać wyraźnie dwie części mgławicy. Jaśniejsza, wygięta w łuk otacza gwiazdkę 8.7mag (SAO 20575). Nieco powyżej i na prawo widać też okrągławy duszek. Całość dobrze reaguje również na filtr UHC, ale OIII lepiej skontrastował mgławicę, wygaszając jednak sporo gwiazdek z tła. Ogólnie - bardzo przyjemny widok.

 

Kilka stopni poniżej "Bąbla" odnalazłem najciekawszy i najbardziej egzotyczny obiekt tej nocy - Cassiopeia A.

Jest to pozostałość po wybuchu supernowej, która pojawiła się w Drodze Mlecznej około 11 lat świetlnych od nas. Przypuszcza się, że pierwsze światło z gwiezdnej eksplozji dotarło do Ziemi ok. 300 lat temu, ale nie ma żadnych historycznych zapisów dokumentujących zaobserwowanie zjawiska supernowej (za Wikipedią). Cassiopeia A to jednocześnie najsilniejsze - poza Słońcem - astronomiczne źródło fal radiowych.

Wikipedia podaje, że w zakresie optycznym jest bardzo słabo świecącym obiektem i można ją zobaczyć tylko na długo naświetlanych zdjęciach. To jednak nie do końca prawda...

Przeglądając www.deepskyforum.com odnalazłem relacje obserwatorów, którzy pisali, że Cassiopeia A (a ściślej, jej północna część) jest w zasięgu większych teleskopów i - co ciekawe - jest stosunkowo jasnym obiektem, rzędu 14.mag. Tak wygląda na zdjęciu z Digital Sky Survey:

a tak z Kosmicznego Teleskopu Hubble'a:

Jeden z obserwatorów wykonał szkic z obserwacji teleskopem 28" f/4:

Inny z obserwatorów dostrzegł ten obiekt pod alpejskim niebem w teleskopie 16" i to bez użycia filtrów.

Ja alpejskiego nieba co prawda nie mam, ale postanowiłem spróbować. "Star hopping" jest dość prosty - znając z grubsza współrzędne obiektu (RA 23 23 26 Dec +58 48) zaznaczyłem pozycję ołówkiem w atlasie i... jest! Widoczny jako krótki i gruby łuk o jednorodnej jasności, przy 143x z filtrem OIII, na który świetnie reaguje. Nie próbowałem z UHC, natomiast bez filtra nie widziałem w tym miejscu nic.

Cassiopeia jest - moim zdaniem - do wyłapania nawet w 12"-14" pod dobrym niebem i koniecznie z filtrem OIII. Kto ma ochotę i warunki - niech próbuje :-) Satysfakcja gwarantowana - to naprawdę rzadko obserwowany wizualnie obiekt.

 

Kolejnym celem była leżąca niedaleko mgławica planetarna Abell 84 (PK112-10.1; ok. 13 mag).

Przy 143x z filtrem OIII widoczna jako jajowaty duszek tuż na prawo od jasnej gwiazdki. Jednorodna jasność, nie udało się dopatrzeć ciemniejszego środka, widocznego - wg relacji innych - w większych teleskopach.

 

W pobliżu leży również inna planetarka z katalogu Abell - Abell 82 (PK114-04.1; ok. 12.7 mag)

Denkmeier 14mm z filtrem OIII pokazał ją jako blady, okrągły duszek z zatopionymi wewnątrz trzema gwiazdkami.

 

W międzyczasie lokalny południk osiągnął gwiazdozbiór Rzeźbiarza. Nad horyzontem wciąż unosiła się lekka mgiełka, ale postanowiłem spróbować dorwać jednego z dziesięciu brakujących "Herscheli" - NGC 613 (10.1 mag SB 13.3 mag), o deklinacji prawie -29.5 st.

Na zdjęciu galaktyka wygląda pięknie. A w teleskopie przy 200x widoczna - tuż obok gwiazdy 9 mag - jako blady owal z wyraźnie zaznaczonym centrum i małym, gwiazdopodobnym jądrem. Nic spektakularnego, ale jest! Pozostało mi więc 9 obiektów z listy H400, w większości nie mniej trudnych...

 

Na zakończenie namierzyłem bardzo przyjemną grupkę sześciu galaktyk, które pięknie zmieściły się w jednym polu Pentaxa XW7 (286x, 15')

NGC 48 (13.6 mag SB 13.7 mag) - owalny placek o niskiej jasności powierzchniowej, dość trudna

NGC 49 (13.7 mag SB 13.4 mag)- mała kuleczka

NGC 51 (13.1 mag SB 13.3 mag)- najjaśniejsza z grupy, okrągłą z wyraźnym jądrem

IC 1534 (13.8 mag SB 12.6 mag)- dość łatwa, okrągła, obok gwiazdki

IC 1535 (14.3 mag SB 13.1 mag)- wydłużona 1:2, delikatnie jaśniejsza w centrum

IC 1536 (14.3 mag SB 13.1 mag)- mała kulka, tworzy trapez z sąsiednimi gwiazdkami

 

Cała szóstka widoczna bez większych problemów, na wprost. Tak w ogóle to bardzo lubię zgrupowania galaktyk. Wiele ciekawych "trójek" można znaleźć w darmowym poradniku do ściągnięcia ze strony Alvina Hueya (po angielsku): http://www.faintfuzzies.com/Files/GalaxyTrios-v2.pdf

 

I to wszystko. Co prawda niewiele obiektów padło podczas tych niespełna czterech godzin, ale ich różnorodność i niełatwe, zakończone sukcesem poszukiwania dały dużo satysfakcji. A obserwacje nieba - jak każde hobby - mają dawać frajdę, prawda?

 

Czystego nieba!

 

Paweł

[JaLe]

Opis i obserwacje rewelka. Musze dopaść Cassiopeia A

[Gość Paweł Trybus]

Mała errata na temat Cassiopeia A - chodzi oczywiście o 11 000 lat świetlnych.

[kombinuj-licz]

Da się bąbla chwycić bez filtra?

Mam Synte 14'' i w piątek późnym wieczorem próbowałem złapać go na niebie (6 mag gołym okiem) i nic...

[Matheo_89]

Ciekawa ta historia z Cas A, dlaczego wybuch nie został zaobserwowany. 11k lat świetlnych to jeszcze nie aż tak daleko. Nowy typ supernowej? Przesłonięcie przez pyły Galaktyki - to dlaczego nie przesłaniają one pozostałości, która świeci przecież setki (tysiące?) razy słabiej od samego wybuchu? Coś mi się wydaje, że przyczyny raczej należałoby szukać na Ziemi w historii ludków

Edytowane 12 Stycznia 2016 przez Alice