Obiekt tygodnia 15.08.2016: NGC 6822 (Galaktyka Barnarda)

Paether · 16 Sierpnia 2016

Autorem niniejszego odcinka Obiektu Tygodnia jest Lukost z sąsiedniego forum. Miłej lektury!

Hmm, dzisiejszego popołudnia postanowiłem udowodnić, że pojawiające się tu i ówdzie pogłoski o śmierci cyklu są przedwczesne, a marazm i zastój w temacie to tylko efekt uboczny tzw. sezonu ogórkowego.

W niniejszym odcinku zahaczę o kolejny obiekt nieba południowego, który jednakowoż można łowić – czasem z całkiem dobrym skutkiem – z naszych szerokości geograficznych. Niezależnie od niewielkiej wysokości nad horyzontem (deklinacja prawie -15stopni), to cel obiektywnie trudny, wymagający ciemnego, przejrzystego nieba nad południowym horyzontem; niemniej, gdy nabierzemy już ogłady obserwacyjnej i nauczymy się go widzieć, wyda nam się banalny. Panie i Panowie, przedstawiam Galaktykę Barnarda.

Pana Edwarda Emersona Barnarda znamy głównie z bogatego dorobku w zakresie odkryć i katalogowania ciemnych mgławic, jednak gdzieś pośród mrowia pyłowych pasm i plam odnajdziemy kilka rodzynków, emitujących, względnie odbijających promieniowanie w paśmie widzialnym (a nie tylko je przesłaniających). Przykłady? Mgławice Kokon (IC 5146, odkryta w 1893 r.) czy Barnard 10 w Byku. Do tych nielicznych wyjątków zalicza się także NGC 6822 (bo takie oznaczenie katalogowe ma nasz cel), odkryta 17 sierpnia 1884 roku z użyciem sześciocalowego refraktora. Rzeczony engiec to nieregularna galaktyka karłowata, należąca do Grupy Lokalnej. Znajduje się w odległości ok. 1,6 miliona lat świetlnych od Ziemi, zaś jej średnicę szacuje się na ok. 6000-7000 lat świetlnych - co przekłada się na rozmiar kątowy ok. 15.5'x13.5'. Spore rozmiary (przy jasności 8.7mag) oznaczają niestety niską jasność powierzchniową (tylko ok. 14.4 mag/arcmin2). W skład galaktyki wchodzi ok. 10 milionów gwiazd (w tym 11 cefeid, wykrytych przez E. Hubble'a i wykorzystanych do pomiaru odległości obiektu), zaś jej struktura jest zbliżona do Małego Obłoku Magellana - choć jest zdecydowanie mniej zasobna w gwiazdy.

Dobra, koniec kopiowania Wiki,

pora na konkrety obserwacyjne. Starhopping jest banalny – ja każdorazowo na chybił trafił kieruję szukacz/lornetkę pomiędzy Strzelca i Koziorożca, wypatrując charakterystycznego trójkąta złożonego z gwiazd 54 i 55 Sgr oraz SAO 162931 (wszystkie o jasności 5mag z hakiem, do wyłapania gołym okiem). Resztę wyjaśni nam zrzut ekranowy ze Stellarium.

Nie mam wątpliwości, że NGC 6822 to wspaniały cel lornetkowy. Pod dobrym, bieszczadzkim niebem nie sprawiała mi najmniejszych problemów w lornecie 15x70 - pojawiała się z marszu, jako nieokreślonego kształtu, subtelne, lecz oczywiste pojaśnienie. Pod niebem wiejskim, przechodzącym w podmiejskie (Przełęcz Knurowska nad Ochotnicą Górną czy Domański Wierch w okolicy Czarnego Dunajca) okazała się nieco trudniejsza, niemniej w dobre noce, po chwili wpatrywania się również nie była jakimś ekstremum – po prostu trza było bardziej przyssać się do okularów.

Gdybym miał wskazać przyrząd optyczny najbardziej predestynowany do obserwacji obiektu bez wahania powiedziałbym, że w jej przypadku zdecydowanie najlepiej sprawdzają się przerośnięte dwururki – lornety 25x100 czy 28x110 to jest to! Widok z dużych niutków, gdzie brakuje zapasu pola wokół galaktyki, jakoś do mnie nie przemawia... Istotne jest, by obserwując z użyciem teleskopu nie przesadzić z powiększeniem, bo obiekt zwyczajnie zginie w tle.

Jeśli masz okazję wyrwać się na dalekie południe, nie zapomnij o Galaktyce Barnarda. Po oglądactwie pod ciemnym niebem RPA, gdzie dane nam było podziwiać ją w drugiej części nocy praktycznie w zenicie, zanotowałem, że w polu widzenia lornety 15x70 wyskakiwała od razu - jako spory, choć ulotny, blady owal. Próbowałem ją wyłuskać także moim Nikonem 7x50, lecz tu już pewności nie mam. Niby coś tam majaczyło, ale... Interesujące rzeczy działy się natomiast w polu widzenia super plossla 26 mm, umieszczonego w wyciągu SCT 8 - mianowicie plama robiła się jakaś taka kaszkowata i ziarnista... Nie ma mowy o złudzeniu – podobny obraz widywałem podczas kilku kolejnych obserwacji.

Cholernie jestem ciekaw, czy ktoś z Was widział ją w lornecie pięćdziesięciomilimetrowej?

Co tam jeszcze? No tak, zajawki graficzne. Tak to wygląda z pustyni Negev:

źródło: www.deepskywatch.com

a tak na porządnej astrofocie:

źródło: www.caelumobservatory.com

Złapałeś już NGC 6822? - no to podziel się wrażeniami. Jeszcze nie? - spróbuj i koniecznie daj znać, jak poszło!

PS W jednym z odcinków cyklu OOTW na deepskyforum można sobie poczytać o łapaniu obszarów HII w Galaktyce Barnarda, ale to zabawa dla chłopaków dysponujących naprawdę dużymi, hmm, instrumentami. Jacyś chętni do podjęcia wyzwania?

16 Sierpnia 2016

Piękny artykuł. I prześliczny szkic- taka mdława, eteryczna, przeurocza mgiełka

AlexAndra90 · 17 Sierpnia 2016

Super, ciekawa jestem czy dałabym radę wyłapać ją moją 34x100

McGoris · 17 Sierpnia 2016

Ja jej nie mogłem nigdy wypatrzeć przez Syntę 8" i 30mm

ANowak · 17 Sierpnia 2016

Paether zwróciłeś moją uwagę na ten obiekt
Teraz tylko daj pogodę

adam_bie · 18 Sierpnia 2016

Ja jej nie mogłem nigdy wypatrzeć przez Syntę 8" i 30mm

Ja z Syntą 8 miałem podobne problemy, pamiętam że wiele razy podchodziłem do tego objektu ale bez powodzenia. O sukcesie decydują 2 sprawy: doświadczenie (którego mając Syntę 8 miałem sporo mniej), oraz jakość nieba. Obiekt jest nisko nad horyzontem więc jakakolwiek łuna w tym miejscu może całkowicie ukryć galaktykę.

Podczas ostatniego nowiu byłem na wakacjach pod genialnym niebiem (SQM-L pokazywał 21,5 mag/arcsec) i tam galaktyka nie stanowiała żadnego problemu dla 100mm lornety APM 100ED/APO. Galaktyka była oczywista zarówno w powiększeniu 30x jak i 60x. Widoczne oczywiście tylko rozległe pojaśnienie nieba, bez detali jednak mocno odcinające się od tła.

Spędziłem też jedną nockę pod słabszym, choć wciąż niezłym niebem (21,3 mag/arcsec) - galaktykę wciąż było widać ale kontrast był widocznie słabszy.

Na moich miejscówkach koło domu mam niebo ok 21,2 mag/arcsec i tutaj pewnie będzie jeszcze trudniej, nie znając lokalizacji objektu może być ciężko go wyłapać. Sprawdzę jak nadarzy się okazja.