(Nie) zawsze druga, "złota ziemia" - KANOPUS

[Paether]

To najjaśniejsza gwiazda jednego z najciekawszych gwiazdozbiorów południowego nieba. Przy widomej jasności -0.62 magnitudo, to druga najjaśniejsza gwiazda na całym niebie po Syriuszu, znacznie od niego ciemniejsza ale zauważalnie jaśniejsza niż jakakolwiek inna. A jednak z wszystkich najjaśniejszych gwiazd, Kanopus chyba jest najmniej znany.

Ten drugi

Dlaczego tak jest? To jedna z gwiazd należąca do "Południowej okołobiegunowej szóstki", grupy jasnych gwiazd, których nigdy nie widać powyżej 40°N, gdzie mieszka znaczna część ludzkości. Ale nawet w tym gronie Kanopus jest "poszkodowany" (chyba tylko Achernar ma podobnie). Alfa Centauri to najbliższy nam układ gwiazd i tworzy piękną parę z Betą Centauri, Acrux i Mimosa tworzą mały ale bardzo znany Krzyż Południa. Kanopus jest pod tym względem raczej samotny na niebie. Z drugiej strony jest zbyt blisko Syriusza, bliżej niż jakiejkolwiek innej gwiazdy jaśniejszej niż 1 mag i dodatkowo dzieli je tylko ok 22' w rektascensji więc górują praktycznie w tym samym czasie. Jeśli znajdziemy się w odpowiednim czasie (np o północy 27 grudnia) w okolicach 35°S (Sydney, Buenos Aires, Kapsztad), Syriusza znajdziemy 18° na północ od zenitu a Kanopusa około 18° na południe. To musi być piękny widok, ale ich widok razem podkreśla wyższość jasności Syriusza.

To, że Kanopus jest znacznie mniej znany i zauważany nie oznacza, że zasługuje na mniejsze zainteresowanie. Nazwa Kanopus była używana dłużej niż prawie każda inna nazwa jakiejkolwiek gwiazdy. Kanopus jest rzadkim typem nadolbrzyma i jednocześnie najbliższym nam nadolbrzymem. Wiele razy w przeszłości była najjaśniejszą gwiazdą na ziemskim niebie. Ponadto Kanopus jest gwiazdą nawigacyjną. Nie tylko był używany przez starożytnych żeglarzy, ale również obecnie pomaga w nieco bardziej odległych wyprawach.

Skąd go zobaczymy?

W Australii, Nowej Zelandii, RPA, Argentynie i Chile - to wiadomo. Cała półkula południowa może go podziwiać całkiem wysoko nad horyzontem. Nas bardziej interesuje pytanie: jak daleko na północ można go zaobserwować w naszych czasach? Kanopus znajduje się nieznacznie na północ od -53° deklinacji więc teoretycznie powinien pojawiać się na niebie na południe od 37°N szerokości geograficznej. Oznacza to, że nie zobaczymy go w prawie całej Europie, jedynie z południowych krańców Hiszpanii, Sycylii, Grecji ale nawet tam pojawia się tak nisko, że obserwatorzy muszą dokładnie wiedzieć gdzie i kiedy szukać, mieć doskonałą pogodę i ewentualnie użyć sprzętu optycznego. Można więc założyć, że Kanopus nie będzie widoczny dla przypadkowego obserwatora w całej Europie.
Czy sytuacja zmienia się na przestrzeni tysięcy lat z powodu precesji? Niestety nie. Kanopus nie mógł być obserwowany przez starożytnych Rzymian czy Greków. Co więcej, obecnie znajduje się prawie najbardziej na północ jak to tylko możliwe. Ale był widoczny ze starożytnego Egiptu...

Skąd nazwa?

I to właśnie wątek egipski jest odpowiedzialny za wyjątkową historię nazwy. To jedyna gwiazda jaśniejsza od 1,0 mag, której nazwa pochodzi od imienia człowieka. Swe imię otrzymała około 1200 lat przed naszą erą, gdy według greckich podań, król Menelaos wracał ze swą flotą spod pobitej Troi. Wiózł ze sobą żonę Helenę, którą uprowadził mu książę trojański Parys. Dowódcą floty Menelaosa był doskonały żeglarz Kanopus (Κάνωβος/Kanôbos). Niestety Kanopus wysiadł na egipski brzeg, gdzie został ugryziony przez jadowitego węża i zmarł. Menelaos założył w tym miejscu port (niedaleko obecnej Aleksandrii). Nazwał je na jego cześć Kanopus podobnie jak jasną gwiazdę, która wówczas świeciła nad południowym horyzontem. Nie wiemy czy postać Kanopusa istniała naprawdę, ale wiemy że egipskie miasto istniało i obecnie jako Abu Kir jest częścią Aleksandrii.

Inna teoria sugeruje, że nazwa pochodzi od egipskiego Kahi Nub, czyli "Złota Ziemia". W starożytnym Egipcie gwiazda była widoczna nisko nad horyzontem, co powodowało postrzeganie barwy gwiazdy jako bardziej złotej z powodu grubszych warstw atmosfery, przez które musiało przechodzić światło gwiazdy.


Cały (znacznie dłuższy) tekst - https://astrofan.pl/nie-zawsze-druga-zlota-ziemia-kanopus/

 

[Gość Bellatrix]

Danielu, a mógłbyś nam opisać barwę Kanopusa, jaką widziałeś gdy gwiazda była nisko nad horyzontem?

[Paether]

Ewidentnie blado-żółty Pewnie miałabyś na to z 10 różnych określeń. Z jednej strony nie był zbyt wysoko, z drugiej odruchowo szuka się porównania z Syriuszem i Rigelem, co dodatkowo podkreśla żółtawy odcień.

Mam nadzieję, że i inni się wypowiedzą Trochę tych ludzi na południu było

[Darek_B]

Ewidentnie blado-żółty

ekri ?

[Gość Bellatrix]

Cudowna musi być ta biel... I bardzo dobrze, że widziałeś Kanopusa, kiedy był nisko nad horyzontem. Wtedy mają szanse wyjść na jaw wszystkie te subtelne zabarwienia, które stają się całkiem niewidoczne, gdy gwiazda jest w zenicie. Wskaźnik barwy B-V = +0,16. Czyli tak jakby subtelnie kremowa. Biała z kapeńką słodko-śmietankowego koloru. Taka koronka francuska. A pewnie, tak jak mówisz, bliska obecność Syriusza (który mimo, że biały, prześwieca lekkim, bardzo subtelnym chłodem) dodatkowo potęguje postrzeganie barwy Kanopusa jako ciepłej. Aż chciałabym zobaczyć. To musi być niebiański widok...

[Gość Bellatrix]

ekri ?

Napewno nie ecru. Jeśli już to tzw. koronka francuska. Jeszcze nie ecru ale już nie biel. Taka, nazwijmy to "ciepła biel"

[Darek_B]

Adela czekam z utęsknieniem na tabelkę z opisami kolorów gwiazd Twojego autorstwa ( takimi jak na wykładzie).

 

Wracając do Kanopusa wrzucam dwie fotki

Moje pierwsze zdjęcie Kanopusa wykonane w Hurgadzie w Egipcie 5go listopada 2007 roku, tuż nad horyzontem.

 

 

Drugie ujęcie z Australii powstało z położenia aparatu na trawie w trakcie nocnej przerwy na siku (szukaliśmy miejscówki na całkowite zaćmienie Słońca tego dnia) na północ od Cairns.

 

Kanopus w centrum kadru, u góry Orion i Syriusz, poniżej środka bardzo blisko naszej gwiazdki Wielki Obłok Magellana.

 

[Paether]

Co więcej, na tym etapie ewolucji, Kanopus jest na tyle niestabilny, że dosyć szybko zmienia typ widmowy. W tym momencie może być już nawet czerwonym nadolbrzymem.

 

Właśnie z Adelą na facebooku rozwijamy temat tego zdania.

Głębsze poszukiwanie informacji i okazuje się, że nie wiemy...w którą stronę Kanopus "się przesuwa". Albo tak jak wyżej w kierunku czerwonego nadolbrzyma, albo czerwony już był i staje się coraz gorętszy i bardziej niebieski

[Gość Bellatrix]

Piękny Kanopus!
Tabelka... można pomyśleć nad takim rozwiązaniem. Każdą z jaśniejszych gwiazd oraz wiele innych, znacznie słabszych dokładnie obserwuję i długo wpatruję się w ich barwy. Zdarzają się podobne, ale mimo wszystko każda subtelnie różna. Począwszy od blado-sino-błękitno-turkusowego Nunki, przez zimno-złotego Sadalmelika aż po eterycznego Sadra w kolorze skórki od chleba. No i teraz jeszcze cudny Kanopus, który, jak się domyślam, pewnie jest kremowo-koronkowy. Ale musiałabym go zobaczyć. Mam nadzieję, że kiedyś będzie mi dane ujrzeć Alfę Carinae

[Charon_X]

Kurde Bellatrix, skąd ty tyle kolorów rozróżniasz ? Jak dla mnie gwiazdy są generalnie białe z jakimś lekkim odcieniem niebieskawym, żółtawym itp. No mocno czerwone gwiazdy się jakoś wyróżniają.

[Gość Bellatrix]

Nie mam pojęcia czemu tyle barw rozróżniam Ale wiem, że dobrze zapamiętuję kolor, który zobaczę i próbuję go zestawić z identycznym, który już gdzieś widziałam. Stąd te nietypowe, nierzadko ekscentryczne porównania do skórek chleba, czy tlenków neodymu. Bo byłoby trochę nieelegancko i mało obrazowo, gdybym powiedziała np.: "Cudowny jest ten Nunki. Ma taką barwę jak jaśniejsza składowa Alfy Canum Venaticorum"

 

Charon, nazwałbyś "żółta", czy "niebieska", ale jestem pewna, że gdybyś miał do dyspozycji tabelę barw, to zerkając w okular wskazałbyś właściwy kolor w tabeli

[Apex]

Długi tekst ale dobrze się czyta. Niespecjalnie do tej pory interesowałem się tą gwiazdą ale okazuje się, że ma w zanadrzu dużo niespodzianek.

Mam nadzieję, że jednak zostanie kiedyś supernową. Zasługuje na efektowny koniec!