Subiektywne porównanie filtrów planetarnych (GSO, Angeleyes)

stratoglider · 23 Września 2020

PODSUMOWANIE W SKRÓCIE: MIN ilość filtrów vs MAX efekt, gdybym miał doradzić:

Do Achromatu:

Jeśli 1 filtr: żółty #12 (GSO lub Angeleyes). Mocno redukuje aberracje chromatyczną. Do Marsa świetny ogólnie. Do Jowisza jest bardzo dobry, wyostrza, podkreśla czerń cieni księżyców. Do Merkurego, Wenus i Saturna również ok, wyostrza. Ułatwia obserwacje Merkurego, Wenus i Księżyca w świetle dziennym.

Jeśli coś więcej, to dodatkowo 2 filtry:

- jasnoczerwony #23A (GSO lub Angeleyes). Mocno redukuje aberracje chromatyczną, świetny - najlepszy na marsjańskie kontynenty. Ułatwia obserwacje Merkurego, Wenus i Księżyca w świetle dziennym.

- zielony #56 (GSO). Mocno redukuje aberracje chromatyczną. Ogólnie świetny do Jowisza. Bardzo podkreśla czapę polarną na Marsie. Polepszy widoczność faz Merkurego i Wenus oraz przerwy Cassiniego.

Do sprzętu apochromatycznego, 2 filtry:

- jasnoczerwony #23A (GSO lub Angeleyes). Świetny, najlepszy na marsjańskie kontynenty. Ułatwia obserwacje Wenus i Księżyca w świetle dziennym.

- jasnoniebieski #80A (GSO) - wspaniały do Jowisza, Marsa, do końca wykorzystuje możliwości sprzętu w barwie niebieskiej, podkreślając urodę planet. Do Saturna też ok.

Plus ewentualnie trzeci filtr: żółty #12 (uwagi jak wyżej).

(koniec podsumowania, jeśli ktoś nie interesuje się filtrami, może tutaj zakończyć i pominąć poniższy rozszerzony tekst)

WSTĘP:

Niedawno miałem dostęp do kompletu filtrów planetarnych firmy Angeleyes. Od razu wrzuciło mi się w oczy, że #82A (niebieski) i #56 (zielony) mają inne kolory niż ich odpowiedniki z GSO. Czym prędzej postanowiłem przetestować to obserwując planety, co udało mi się, w dobrych warunkach i bez pośpiechu. Postanowiłem przedstawić wyniki moich SUBIEKTYWNYCH porównań, ogólnie i jak najbardziej uniwersalnie. Oprócz standardowych filtrów planetarnych barwnych, porównanie jest uzupełnione o kilka filtrów interferencyjnych.

Zostało to już zrobione dużo wcześniej, znam z internetu dwie tabele:

https://agenaastro.com/articles/choosing-a-color-planetary-filter.html

https://www.telescope.com/assets/images/pdp/images05453/05453_Premium_20-Piece_Filter_Set_inside.jpg (polecam cały pdf, zawierający widma 20 filtrów )

Jednak twardo przedstawiam swoją wersję z uwagi na fakt, że nie wszystko się w nich pokrywa, nie zgadzam się z pewnymi wnioskami w nich zawartymi, np nie byłem w stanie zauważyć poprawy w obserwacjach tranzytów księżyców Jowisza. Nie zaobserwowałem poprawy widoczności jasnych owali na Jowiszu albo chmur na Marsie. Detal na Wenus również był niemal niewidoczny. Skupiłem się tylko na dobrze widocznych strukturach planetarnych, więc tabele które przedstawiam będą wartościowe dla obserwacji przez niewielkie sprzęty (80 ... 120 mm). Ponadto samo istnienie owych różnic w subiektywnych odczuciach, może być wskazówką że nie zawsze wybór filtrów jest oczywisty. Więc zamiast do potwierdzenia - zachęcam do próby zaprzeczenia wyników, które zawarłem w tabelach. Wtedy okaże się, które 'miejsca' w tabelach są obarczone największą niepewnością.

DWIE TABELE:

Wnioski rozdzieliłem na dwie tabele - dla obserwacji przez przyrząd apochromatyczny, czyli nie wprowadzający żadnych przekłamań barwnych, oraz dla obserwacji przez typowy planetarny refraktor achromatyczny (f/8 ... f/13), posiadający niewielką aberrację chromatyczną w postaci fioletowej obwódki. Jest to ważne rozdzielenie, gdyż w przypadku achromatów, niektóre filtry potęgują aberrację chromatyczną a niektóre ją tłumią, co powoduje dodatkowe efekty wpływające na użyteczność danego filtra.

OPIS WIERSZY W TABELACH:

PRODUCENT. Jeśli jest dwóch producentów (np #21: GSO, Angeleyes) oznacza to że filtry są bardzo podobne, wręcz nieodróżnialne w obserwacjach planet, wyniki są takie same, przedstawione w jednej kolumnie. Natomiast tam gdzie filtry się różnią (np #56 wspomnianiy we wstępie), wtedy są rozdzielone na dwie kolumny.

GRUPA, SPOSÓB FILTROWANIA. Jest to pomysł na dodatkową klasyfikację filtrów, dla których ogółne wnioski na pewnych cechach obserwacji planet są bardzo podobne.

A - MONOCHROMATYCZNE. Mają jedno, wąskie pasmo przepuszczania, resztę silnie tłumią. (np #23A, przepuszcza tylko czerwień, obiekty np zielone wyglądają jak czarne). Powodują wyostrzenie widoków, uodparniają na seeing, wygaszają jakiekolwiek ślady aberracji chromatycznej. Jednak widoki planet są 'monochromatyczne' jakby czarno białe, nieładne. Jednak jeśli barwa jest 'trafiona', przyrost ilości szczegółów może być znaczny.

B - SZEROKOPASMOWE. Uwypuklają któryś kolor, jednak reszty nie tłumią całkowicie. (np #80A, uwypukla niebieski, jednak obiekty np pomarańczowe nadal wyglądają pomarańczowo, tylko są ciemniejsze). Ich działanie jest 'lekkie', podobne do przesuwania balansu bieli. Jeśli jest dobrze dobrany, pewne duże obszary planet mogą być podkreślone kolorem.

C - DWUPASMOWE. Mają dwa główne pasma przenoszenia, rozdzielone pasmem zaporowym. (np CLS, przepuszcza okolice H alfa (czerwień) oraz okolice OIII (zieleń) a blokuje LP (pomarańcz). Są to specyficzne filtry, specjalnie projektowane w określonym celu (w przeciwieństwie do typów A, B, które są tylko zabarwionym szkiełkiem, które przypadkiem znajduje zastosowanie). Efekty ich działania są duże, jednak nie wszystkie są projektowane z myślą o planetach. WAŻNE: Z uwagi na dwubarwność występuje pewna trudność, która nie występuje w filtrach z grup A, B - wyjątkowa wrażliwość na ułożenie oka (potwierdzone przez 2 osoby oprócz mnie). Jeśli oko jest niezbyt dokładnie ustawione względem źrenicy wyjściowej, wtedy planeta tak jakby dzieli się osobno na czerwoną i niebieską, które są lekko przesunięte względem siebie. Jest to niekomfortowe, a nie zostało uwzględnione w tabelach z wynikami - zostały ocenione w przypadku idealnego ustawienia oka.

OPIS KOLUMN W TABELACH:

#12 - filtr zółty, efekty jego działania są takie jak dla filtrów z grupy A, jednak jest on dość szerokopasmowy, dlatego jest (B). Ten filtr mógłby się nazywać 'minus blue'. #12 Angeleyes wydaje się nieco bladszy niż GSO, jednak nie powoduje to zauważalnych róznic w obserwacji.

#56 - różnice pomiędzy GSO a Angeleyes są wyraźne, filtry zostały przydzielone do róznych grup. (nie wiadomo jak będzie z powtarzalnością filtrów Angeleyes). #56 Angeleyes wygląda na pośredni pomiędzy #56 GSO (zielony) a #58 GSO (szarozielony).

#82A Angeleyes - ten filtr ma najdziwniejsze oznaczenie. Angielskie nazwy filtrów są: #80A lightblue, #82A very pale blue - 80 już jest jasnoniebieski a 82 powinien być jaśniejszy, jeszcze bardziej blado lekko niebieskawy. Tymczasem #82A Angeleyes ma pełniejszy głębszy błękit, co nie zgadza się z oznaczeniem, filtr przypomina bardziej coś w stylu #38A. Czyli działa inaczej.

Celestron "Mars" - filtr mógłby się nazywać 'minus green'. Zaprojektowany by uwydatnić Marsa - jednocześnie 'kontynenty', czapę polarną, zachowując balans kolorów. Działa silnie, silna jest też trudność opisana przy filtrach typu C. Podobnie będzie w przypadku filtra Televue Planetery, którego nigdy nie miałem, a który ponoć zaprojektowany jest do Jowisza.

Angeleyes "Moon" - filtr podobny do Celestron Mars, jednak działa słabiej, łagodniej. Podobny też do #30 i #32 (magenta i light magenta) może zastępować ich działanie. Trudność opisana przy filtrach C, występuje tylko w niewielkim stopniu.

Baader Contrast Booster i Neodymium Moon and Sky Glow - te filtry mają wąski dip w okolicy barwy zółtej, przez to w niewielkim stopniu zachowują się jak filtry dwubarwne (C). Jest też pewien gradient transmisji, co powoduje lekkie zmiany balansu bieli przy przepuszczaniu różnych kolorów (B).

Televue Bandmate Nebustar - filtr monochromatyczny zielononiebieski o szerokości pasma 35 nm. Podobnie efekty da Lumicon UHC i Orion Ultrablock, a nie filtry UHC które przepuszczają również okolice H alfa, dwubarwne. W zasadzie podobne też będą OIII, H beta i Solar Continuum, jednak mają one węższe pasma, co oznacza mniej światła (proporcjonalnie do szerokości). A w przypadku obserwacji Jowisza, tego światła w Bandmate Nebustar nie jest dużo, jest w zasadzie na styk.

Astronomik CLS - filtr dwubarwny, o stosunkowo szerokim paśmie niebieskozielonym a wąskim czerwonym. Podobnie działać będą inne filtry CLS dwubarwne, oraz UHC dwubarwne - w mniejszym lub większym stopniu podobieństwa w zależności od szerokości pasm.

Widmo #11 i Celestron "Mars" - w załączniku załączam widmo tych dwóch filtrów wykonane na pocz sierpnia przez użytkownika tego forum: dobrychemik. W internecie jest wiele widm filtrów od czerwonego do jasnożółtego, jednak #11 nie znalazłem ani jednego, dlatego załączam jako ciekawostkę właśnie te dwa.

CECHY NA PLANETACH:

OGÓLNA OSTROŚĆ. Jeśli ktoś chciałby naszkicować planetę ostrym ołówkiem - należy zwrócić uwagę na te wiersze. Ma znaczenie ogólny zarys brzegu tarczy, widoczność fazy, odporność na seeing. Liczy się odróznialność szczegółów ich granice, a nie kolor.

ŁADNIEJSZY ? Jeśli ktoś chciałby namalować planetę pędzlem i farbami - należy zwrócić uwagę na te wiersze. Ma znaczenie rozdzielność kolorów, ich ilość, jakość i balans, a niekoniecznie ostre brzegi np pasów. Przypominam, jest to test subiektywny. A nie każdy chce od razu dostrzec max detal planetarny, czasami warto chwilę odetchnąć i zobaczyć sobie ogólnie ładniejszą planetę.

OPIS WYNIKÓW:

Wyjściową oceną jest 1: jeśli planeta jest obserwowana bez filtra, wtedy miałaby same jedynki. Jeśli przy filtrze wynik jest 1, oznacza to że dana cecha jest widoczna tak samo wyraźnie jak bez filtra (naturalnie że z filtrem jest widoczna inaczej, ma inny kolor, jednak poziom 'łatwości/trudności zaobserwowania' jest taki sam). 2, 3, 4 oznaczają odpowiednio coraz lepsze uwypuklanie danej cechy (w skali subiektywnej, nieliniowej, np 2 oznacza 'lepiej', a nie 'dokładnie 2 razy lepiej'). Jeśli nie ma cyfry, wtedy dana cecha obserwowana z filtrem jest widoczna gorzej niż bez filtru.

Edytowane 23 Września 2020 przez stratoglider

dobrychemik · 4 Października 2020

Mnie umiarkowanie ciągnie do obserwacji planet, ale przy najbliższej okazji postaram się porównać Twoje Lechu wyniki z własnymi spostrzeżeniami. Ogólnie bardzo fajne opracowanie, za jakis czas pożyczę Ci jeszcze inne filtry planetarne do wzbogacenia Twoich tabel.

Mareg · 4 Października 2020

Brawo, super robota !

Gdybyśmy mieli wystarczającą ilość testów subiektywnych jakiegokolwiek sprzętu, to ich średnia już nie byłaby taka subiektywna.
Może "testy demokratyczne" to jest złoty środek między testami "subiektywnymi" a "obiektywnymi", które potrzebują jeszcze subiektywnej interpretacji, często wymagającej sporej wiedzy i doświadczenia.

Edytowane 4 Października 2020 przez Mareg

dobrychemik · 4 Października 2020

6 godzin temu, Mareg napisał:

Brawo, super robota !

Gdybyśmy mieli wystarczającą ilość testów subiektywnych jakiegokolwiek sprzętu, to ich średnia już nie byłaby taka subiektywna.

O tym samym pomyślałem

Gdyby "Protokół Lecha" stał sie standardem, lub też posłużył do opracowania standardu, to każdy mógłby przyczynić się do doskonalenia wyników.

W samej tabeli zlikwidowalbym puste miejsca i zastąpił je np. zerami oznaczającymi pogorszenie oraz iksami oznaczającymi brak oceny. Takie puste miejsca bardziej wyglądają właśnie na brak danych.

Edytowane 4 Października 2020 przez dobrychemik

stratoglider · 12 Października 2020

Cześć, z uwagi na zachmurzenie a także niskie temperatury, nie obserwuję już tak często planet jak przez lato. Trudniej więc będzie dołączyć nowe filtry do wyników, zwłaszcza że wolałbym to zrobić mając za sobą przynajmniej dwie osobne, dwugodzinne spokojne sesje. Przyszłość pokaże - na przyszły sezon powinno się coś udać.

Natomiast co do pustych miejsc - celowo je zostawiłem z uwagi na przejrzystość. Teraz od razu widać, w których miejscach, kolumnach 'coś jest' a gdzie jest pusto (czyli nie ma sensu stosować filtr). Poza tym - cyfra 1 jest 'szczupła' i również łatwo odróżnialna od 2, a jeśli jest 3 - to pogrubiłem, aby odróżnić od 2. Jednak faktycznie - jeśli dodam jakiś nowy filtr i nie przetestuję go np na Saturnie, to tam powinno być 'brak oceny', będzie trzeba wziąć to pod uwagę.

Szymon Szozda · 30 Stycznia 2022

U mnie żółty, akurat svbony #12 z newtonem 6", dobrze sprawdza się na Jowiszu - ogólna ostrość na+, zawirowania głównych pasów, cienkie pasy polarne.. możliwe że chodzi o dyspersje atmosferyczną, ale przede wszystkim dobrze kontrastuje zawirowania w jasnych strefach - głównie w strefie równikowej, które bez niego mogą być niewidoczne. Myślę że nawet jest ładniejszy patrząc po chwili oko przyzwyczaja się do barwy i obraz wygląda zupełnie naturalnie, a zwiększona ostrość i więcej detalu ciągle jest z nami.

Lekkoniebieski GSO 80A w 10" / 150x na Saturnie jakby poprawia balans kolorów, w dobrym seingu miewałem efekt jakby pastelowych barw, jedne z lepszych widoków. Gdy księżyc jest nisko, sprawdza się do wyrównania kolorystyki.. można obserwować księżyc na biało niestety płaci się kontrastem. Chyba w każdym zastosowaniu filtr zmniejsza rozdzielczość obrazu, jednak seeing dla niebieskiego jest gorszy.

Ciemnozielony SVBONY #58, tutaj to nie wiem jaka apertura jest potrzebna.. w 16" przy 150x Jowisz wygląda jakby to było 100x - odbiór rozmiaru przez kolor i "jasność" jest tak zaburzony.. kontrast głównych pasów za to ogromny, ogólnie nie polecam tego filtra. Jakoś tam sprawdza się na księżycu .. zamiast ND, ostrość też jest lepsza.

GSO #47 kupiłem do Wenus, no cóż na razie nie udało się dojrzeć chmur. Na innych obiektach bez większego sensu.

Czerwony GSO #23 z 10" sprawdza się dla Jowisza - kontrast pasów jest słabszy, ale rozdzielczość zdecydowanie wzrasta - bardzo mocno kontrastuje cienie księżyców, przerwa między WPC a pasem jest lepiej widoczna. Saturn - głównie Cassini, księżyc też lepiej. Filtr ogólnie poprawia rozdzielczość obrazu. W 6" natomiast ciężko mi go użyć, zwykle jest za ciemno w zakresie powiększeń które mnie interesują, aczkolwiek fazy Wenus, która ostatnio była nisko.. czy to przy obserwacjach dziennych zdarzło mi się go użyć.

Co do innych filtrów mam podobne spostrzeżenia - zielono żółty SVBONY #11 nie znajduje u mnie narazie zastosowania - efekt podobny jak żółty #12 tylko słabszy, zdarzało mi się stackować go z lekko niebieskim #80A żeby dostać bardziej zieloną barwę, myślę, że jednak taki zielony #56 by zaorał taki stack.

Edytowane 31 Stycznia 2022 przez Szymon Szozda